Το «ωροσκόπιο» της επόμενης δεκαετίας

Την είπαν αποτυχημένη, την είπαν ανώνυμη, ο Πολ Κρούγκμαν έφτασε να την αποκαλέσει «το μεγάλο μηδενικό». Και παρ΄ όλο που κανονικά η δεκαετία αυτή θέλει έναν χρόνο ακόμη για να τελειώσει, ήδη ασχολούμαστε με την επόμενη.

Θέλοντας να εντοπίσει τις τάσεις που επικρατούσαν την εποχή της γέννησής του, ο Άρθουρ Κέσλερ αποφάσισε να συντάξει το «κοσμικό του ωροσκόπιο». Για τον σκοπό αυτό συμβουλεύτηκε το φύλλο των Τάιμς που κυκλοφόρησε την επομένη της γέννησής του, την 6η Σεπτεμβρίου 1905. Και βρήκε πογκρόμ, απεργίες σε εργοστάσια, ταραχές στο Κισινιέφ και τον αποτυχημένο πόλεμο της Ρωσικής αυτοκρατορίας εναντίον της Ιαπωνίας. Να λοιπόν τα γεγονότα που διαμόρφωσαν τη ζωή του συγγραφέα του θρυλικού «Το μηδέν και το άπειρο»: η κατάρρευση των αυτοκρατοριών, η ρωσική επανάσταση, η άνοδος του Χίτλερ, η δύση του φιλελευθερισμού.

Όποιος θέλει να μεγαλοπιαστεί, ή απλώς τον τρώει η περιέργεια, μπορεί να κάνει και για τον εαυτό του το παραπάνω πείραμα (ο υπογράφων, πάντως, δεν βρήκε τίποτα ενδιαφέρον που να συνέβη την 25η Ιουλίου της μοιραίας εκείνης χρονιάς). Η Αμερικανίδα δημοσιογράφος και συγγραφέας Αν Άπλμπομ, πάλι, αποφάσισε να κάνει κάτι πιο φιλόδοξο: να εκπονήσει το κοσμικό ωροσκόπιο της επόμενης δεκαετίας. Αντί για τους Τάιμς του Λονδίνου , όμως, ξεφύλλισε τα τελευταία φύλλα των Τάιμς της Ινδίας. Κι εκεί εντόπισε ένα ρεπορτάζ για το ταχύτερο τρένο του κόσμου. Το τρένο αυτό, που θα τρέχει με 400 χιλιόμετρα την ώρα, θα μπορούσε να καλύψει την απόσταση Ουάσινγκτον- Νέα Υόρκη σε λιγότερο από μία ώρα. Με τη διαφορά ότι αυτοί που ανακοίνωσαν την πρόθεση να προχωρήσουν στη μαζική του παραγωγή δεν είναι οι Αμερικανοί, αλλά οι Κινέζοι.

Ένα άλλο άρθρο, που δημοσιεύτηκε στη Χουριέτ, περιγράφει τον νέο αγωγό φυσικού αερίου που συνδέει το Τουρκμενιστάν με την Κίνα. Δεδομένου ότι η Ρωσία συγκέντρωσε έναν αξιόλογο πλούτο πληρώνοντας στις χώρες της Κεντρικής Ασίας χαμηλές τιμές για το φυσικό τους αέριο και χρεώνοντας στους Ευρωπαίους ακριβές τιμές, η εξέλιξη αυτή ενδέχεται να αποτελεί την αρχή του τέλους της Gazprom και της κυριαρχίας της Ρωσίας στην Ευρασία. Τις ημέρες αυτές κυριαρχούν βέβαια στην ειδησεογραφία και οι αντικυβερνητικές διαδηλώσεις στο Ιράν. Ποιο είναι το συμπέρασμα; Ότι το μέλλον δεν προοιωνίζεται ρόδινο για τα αυταρχικά καθεστώτα- με εξαίρεση την Κίνα. Ο λόγος, σημειώνει η Άπλμπομ στην Ουάσινγκτον Ποστ, είναι ότι οι Κινέζοι, αντίθετα με τους Ιρανούς και τους Ρώσους, εξακολουθούν να προσφέρουν στους πολίτες τους ευημερία. Και στην εποχή μας αυτό που διατηρεί τα αυταρχικά καθεστώτα στη θέση τους δεν είναι η ιδεολογία, αλλά η ευημερία. Η συζήτηση γύρω απ΄ αυτήν οδήγησε τη σύνοδο της Κοπεγχάγης σε αποτυχία. Αυτή θα βρίσκεται όλο και περισσότερο στο επίκεντρο τόσο του διεθνούς ανταγωνισμού όσο και της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής.

Το μόνο που λείπει είναι ο ηγέτης

Όλα τα στοιχεία που οδηγούν σε μια επανάσταση μοιάζει να υπάρχουν. Οι ομοιότητες με το ΄79 είναι πολλές. Λείπει όμως μια βασική προϋπόθεση: ο ηγέτης που θα συναρπάσει τα πλήθη.

O Αμπντολχασάν Μπανί Σαντρ δεν έχει καμιά αμφιβολία: «Το καθεστώς του αγιατολάχ Χαμενεΐ καταρρέει», λέει στη Ρεπούμπλικα ο πρώην πρόεδρος του Ιράν, που έχει περάσει τα 30 τελευταία από τα 76 του χρόνια στην εξορία. «Ο λαός θέλει την αλλαγή και κανείς δεν μπορεί πια να τον σταματήσει. Ακούω με έκπληξη πολλούς Δυτικούς να λένε ότι οι διαδηλώσεις στρέφονται εναντίον του Αχμαντινετζάντ. Αυτή η διαμαρτυρία δεν έχει όμως καμιά σχέση με τον πρόεδρο, ο οποίος αποτελεί έτσι κι αλλιώς αμελητέα ποσότητα. Το κίνημα σημαδεύει κατ΄ ευθείαν τον θρησκευτικό ηγέτη της χώρας. Και δεν περιορίζεται στην Τεχεράνη, ήδη έχουν πάρει φωτιά το Ισφαχάν, η Σιράζ, αλλά και μικρότερες πόλεις».

Ιδιαίτερα αισιόδοξος εμφανίζεται και ο πακιστανικής καταγωγής ιστορικός Ταρίκ Αλί, που τα βιβλία του διαβάζονται με ιδιαίτερη προσοχή από την κυβέρνηση Ομπάμα. «Όλα είναι πλέον πιθανά», λέει στην ίδια εφημερίδα, «ακόμη και μια επαναστατική κατάσταση ανάλογη μ΄ εκείνη που έτρεψε σε φυγή τον Σάχη». Σήμερα, όπως και τότε, οι διαδηλωτές είναι έτοιμοι να αψηφήσουν τον θάνατο. Αποφασιστικής σημασίας θα είναι η στάση του στρατού, που είναι διχασμένος ανάμεσα στη νομιμοφροσύνη προς το καθεστώς και τη συμπάθεια προς τους διαδηλωτές. Οι πράξεις ανυπακοής, που ήδη έχουν παρατηρηθεί, μπορεί να πολλαπλασιαστούν. Ένα αντίστοιχο φαινόμενο είχε οδηγήσει το 1979 στην ανατροπή του Σάχη και την ανάληψη της εξουσίας από τους επαναστάτες.

Υπάρχει όμως μια διαφορά, στην οποία ο Αλί αποφεύγει περιέργως να αναφερθεί: η απουσία ενός ηγέτη που θα μπορούσε να συσπειρώσει γύρω από το πρόσωπό του τόσο τον λαό όσο και στοιχεία των ενόπλων δυνάμεων. Οι ηγέτες της αντιπολίτευσης, ο Μιρ Χοσεΐν Μουσαβί και ο Μεχντί Καρουμπί, προσπαθούν να παραμείνουν πιστοί στο χομεϊνικό σύστημα, κατηγορώντας τον αγιατολάχ Χαμενεΐ ότι εκείνος το παραβιάζει και το κάνει πιο αυταρχικό. Όπως γράφει όμως ο Χουάν Κόουλ στο ηλεκτρονικό περιοδικό Salon, η έκκληση για ελαφρώς λιγότερο αυταρχισμό στο πλαίσιο μιας θεοκρατίας των μουλάδων δεν αποτελεί ακριβώς μια συνταγή για επανάσταση.

Σύμφωνα με όλους τους αναλυτές, οι επόμενες ημέρες θα είναι κρίσιμες για την έκβαση της αναμέτρησης. Το καθεστώς επενδύει στην καταστολή και την τρομοκράτηση των αντιπάλων του: οι συλλήψεις πολλαπλασιάζονται, ο Καρουμπί τέθηκε ουσιαστικά χθες σε κατ΄ οίκον περιορισμό, ενώ δεν λείπουν και οι συνήθεις αντιδυτικές ρητορείες. Οι διαδηλωτές, πάλι, είναι έτοιμοι να ξεχυθούν στους δρόμους με κάθε ευκαιρία: χθες ήταν η εκλογική νοθεία, σήμερα είναι ο θάνατος του Χοσεΐν Αλί Μονταζερί, σε έναν μήνα θα είναι η επέτειος της επανάστασης. Η σύγκρουση είναι συγκλονιστική και από το αποτέλεσμά της θα κριθεί η πορεία ολόκληρης της Μέσης Ανατολής.

Τα μυστικά ενός περιπλανώμενου

«Έχω ταξιδέψει σ΄ όλο τον κόσμο/ Σ΄ όλο τον κόσμο έχω περιπλανηθεί/ Αλλά ακόμα δεν έχω δει/ Έναν παράνομο να διώχνει μια οικογένεια από το σπίτι της».

Oι Γάλλοι τον λένε flaneur. Οι Άγγλοι, stroller. Στα ελληνικά, η καλύτερη λέξη είναι μάλλον «περιπλανώμενος». Και οι παραπάνω στίχοι του Γούντι Γκάθρι τον περιγράφουν με τον καλύτερο τρόπο. Είναι κάποιος που την είχε κοπανήσει αρκετές φορές από το σπίτι του πριν ακόμη κλείσει τα δέκα του χρόνια. Που το σχολείο ήταν γι΄ αυτόν φυλακή και τα ωράρια τού προκαλούσαν ασφυξία. Μόλις απέκτησε μια οικονομική ευχέρεια, άρχισε να ταξιδεύει. Κι όπου πηγαίνει, όποια πόλη επισκέπτεται, χάνεται ανάμεσα στο πλήθος. Πίσω από κάθε γωνιά, τον περιμένει ο κόσμος.

Πρόεδρος της διαφημιστικής εταιρείας Saatchi & Saatchi και συγγραφέας του βιβλίου «Το μέλλον πέρα από τις μάρκες» που έχει μεταφραστεί σε 18 γλώσσες, ο Κέβιν Ρόμπερτς επισκέπτεται κάθε χρόνο πάνω από πενήντα πόλεις. Κι όπως γράφει στο περιοδικό Εσπρέσσο, τίποτα δεν τον συγκινεί περισσότερο από την εξερεύνηση μιας καινούργιας περιοχής. Οδηγός του είναι μια φράση του Στιβ Τζομπς: «Ποιος θα ήθελε να υπηρετήσει στους πεζοναύτες όταν μπορεί να γίνει πειρατής;» Σύνθημά του, ένα γνωμικό του Ρόαλντ Νταλ: «Όσοι δεν πιστεύουν στη μαγεία δεν θα τη συναντήσουν ποτέ». Και καρπός της πλούσιας εμπειρίας του, οι πέντε παρακάτω κανόνες.

1) Βουτήξτε στο χάος. Η υπερβολική τάξη σκοτώνει την τέχνη. Δέκα πόλεις προσφέρουν την τέλεια περιπλάνηση: Νέα Υόρκη (street beat), Ρίο (σώματα), Παρίσι (προφανές), Βαρκελώνη (viva Catalonia!), Βερολίνο (ανανέωση), Μπουένος Άιρες (τάνγκο), Άμστερνταμ (η δύναμη των λουλουδιών), Ρώμη (πίστη), Μάντσεστερ (ποδόσφαιρο) και Σάντα Φε (η Άγρια Δύση).

2) Πιάστε τον σφυγμό. Πέντε τρόποι υπάρχουν για να το πετύχετε: διαβάστε βιβλία που τοποθετούνται στη συγκεκριμένη πόλη, ακούστε τη μουσική στον δρόμο, φάτε τοπικά προϊόντα, επισκεφθείτε τα μουσεία, παρακολουθήστε έναν αγώνα της τοπικής ομάδας ποδοσφαίρου.

3) Όταν παρασύρεστε από τα ρεύματα της ανθρωπότητας, και βουτάτε στα βαθιά, είναι απαραίτητο να αισθάνεστε καλά. Ταξιδέψτε με μια εταιρεία που αγαπάτε, μείνετε σε ένα ξενοδοχείο που σας αρέσει, επισκεφθείτε φίλους που σας λείπουν.

4) Πάρτε μαζί σας τον σωστό εξοπλισμό. Όπως έλεγε ο Γούντι Χέιζ, ο θρυλικός προπονητής του αμερικανικού ποδοσφαίρου, «επιτυχία είναι αυτό που προκύπτει όταν η προετοιμασία συναντά την ευκαιρία». Δεν χρειάζονται πολλά πράγματα: ανοιχτό μυαλό, καλή καρδιά και μια πιστωτική κάρτα.

5) Φροντίστε να έχετε μαζί σας τα κατάλληλα εργαλεία. Άλλα θα σας χρησιμεύσουν, άλλα όχι, εξαρτάται από σας. Αλλά μην κουβαλάτε μεγάλο βάρος. Ο Κέβιν Ρόμπερτς δεν πηγαίνει πουθενά χωρίς το i-pod, το κινητό, μαύρα ρούχα, έναν ηλεκτρονικό αναγνώστη, ένα δερμάτινο πανωφόρι, τζιν και αθλητικά παπούτσια.

Οι U2 το θέτουν κάπως διαφορετικά: «Χωρίς τίποτα ξεκίνησα/ μόνο με τη σκέψη σε σένα βάλθηκα να περιπλανηθώ...»

Ο Λιου, η «αρμονία» κι εμείς

Πώς πρέπει να αισθάνεται ένας δημοσιογράφος που έκανε πρόσφατα ένα ταξίδι στην Κίνα εν μέρει χρηματοδοτημένο από την κινεζική κυβέρνηση, όταν μαθαίνει τη σκανδαλώδη καταδίκη του Λιου Σαομπό;

Η απόφαση, όσο προκλητική κι αν ήταν, δεν εξέπληξε κανέναν. Ένας 54χρονος καθηγητής καταδικάστηκε σε κάθειρξη 11 ετών όχι επειδή λήστεψε, βίασε ή σκότωσε, αλλά επειδή συνέβαλε στη σύνταξη ενός κειμένου που ζητά ελευθερία της έκφρασης, δημοκρατικές εκλογές και ένα κράτος δικαίου. Η «Χάρτα 08», μια πρωτοβουλία που αντλεί την έμπνευσή της από τη «Χάρτα 77» του Χάβελ και των άλλων Τσέχων διαφωνούντων, δημοσιεύτηκε στην 60ή επέτειο της Οικουμενικής Διακήρυξης των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και έχει υπογραφεί μέχρι σήμερα από τουλάχιστον 10.000 ανθρώπους. Δεν ζητά την κατάργηση του Κομμουνιστικού Κόμματος, δεν καλεί τους Κινέζους να ξεσηκωθούν. Παρά ταύτα, συνιστά για τις αρχές «υπονόμευση της κρατικής εξουσίας». Με αυτή την κατηγορία κλείστηκε (ξανά) στη φυλακή ο Λιου.

Είναι φανερό ότι το κινεζικό καθεστώς, που λίγες ημέρες νωρίτερα είχε δείξει τα δόντια του στην Κοπεγχάγη, δεν είναι διατεθειμένο να δεχθεί όχι απλώς την εξέγερση των Θιβετιανών ή των Ουιγούρων, αλλά ούτε καν την ειρηνική έκκληση ενός διανοουμένου για περισσότερη ελευθερία. Λιγότερο φανερή είναι η ενδεδειγμένη αντίδραση της διεθνούς κοινότητας απέναντι σ΄ αυτή τη στάση, δεδομένου μάλιστα ότι οι περισσότεροι Κινέζοι μοιάζει να αποδέχονται, έστω παθητικά, έστω ως αναγκαίο κακό, την κρατική καταστολή. Όπως επισημαίνει ο Τομ Ντοκτόροφ στην ιστοσελίδα Τhe Ηuffington Ρost, η πρόοδος για τους Κινέζους είναι κτισμένη πάνω στη σταθερότητα. Προϋπόθεση για την ανάπτυξη της κοινωνίας είναι η τάξη. Τα οικουμενικά δικαιώματα είναι όμορφα ιδανικά, αλλά για τους άλλους: οι Κινέζοι δεν τα θεωρούν πολύ «πρακτικά» καθώς προσκρούουν στην κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη της χώρας τους. Τα προβλήματα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων επιλύονται με γνώμονα αν προωθούν ή υπονομεύουν την «αρμονία».

Μετά την εξέγερση της πλατείας Τιεν Ανμέν, η αμφισβήτηση των κεντρικών επιλογών του κινεζικού κράτους γίνεται σε επίπεδο μικρών μειοψηφιών. Και τα οικονομικά συμφέροντα που διακυβεύονται είναι πολύ μεγάλα για να ασχοληθούν σοβαρά, συστηματικά και έντιμα οι ξένες κυβερνήσεις με αυτές τις μειοψηφίες. Όσο για τις φωνές διανοουμένων όπως ο Σέιμους Χίνι, ο Σαλμάν Ρούσντι ή ο Ουμπέρτο Έκο, που ζήτησαν από τον πρόεδρο Χου Τζιντάο την απελευθέρωση του Λιου, ελάχιστο αποτέλεσμα μπορεί να φέρουν. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν είναι αναγκαίες. Σ΄ αυτόν τον κόσμο, ο καθένας κάνει τη δουλειά του όσο μπορεί καλύτερα. Οι κυβερνήσεις υπογράφουν συμφωνίες, οι οργανώσεις πιέζουν, οι διανοούμενοι καταγγέλλουν και οι δημοσιογράφοι ενημερώνουν. Ακριβώς γι΄ αυτό, και σε αντίθεση με την εποχή των σκηνοθετημένων δικών του σταλινισμού, κανείς δεν μπορεί να ισχυριστεί σήμερα ότι δεν ήξερε. Ο Λιου, όπως και οι άλλοι φυλακισμένοι διαφωνούντες στην Κίνα, την Κούβα, τη Βιρμανία ή τη Ρωσία, όπως φυσικά και οι έγκλειστοι του Γκουαντάναμο, βαραίνουν αποφασιστικά στην πολιτική μας κρίση.

Κινούμενη άμμος;

O Χέγκελ δεν είχε καμιά αμφιβολία: η μονομαχία του σκλάβου με τον αφέντη θα έληγε μοιραία με τη νίκη του πρώτου. Αυτό που ξέχασε να πει όμως ο Γερμανός φιλόσοφος ήταν πού εκτυλισσόταν αυτή η μάχη. Ένας ζωγράφος σαν τον Γκόγια δεν θα μπορούσε ασφαλώς να επιτρέψει μια τέτοια παράλειψη. Κι αν στον πίνακά του «Μονομαχία με ρόπαλα» δεν είναι σαφές ποιος από τους δύο άνδρες θα νικήσει, το σίγουρο είναι πως όσο περισσότερο πολεμούν τόσο περισσότερο θα βυθίζονται. Ο λόγος είναι απλός: η μονομαχία γίνεται σε κινούμενη άμμο.

Ο Μισέλ Σερ θα ήθελε ο πίνακας αυτός να είχε αναρτηθεί στο κέντρο του μεγάλου αμφιθεάτρου της Κοπεγχάγης όπου διεξήχθη τις δύο περασμένες εβδομάδες η διεθνής σύνοδος για το κλίμα. Κι αυτό- όπως εξηγεί σε συνέντευξή του στη Μοντ - για να θυμούνται οι 192 ηγέτες που έλαβαν μέρος ότι οι διαφωνίες τους δεν έχουν και τόσο μεγάλη σημασία. Σημασία έχει ότι οι συζητήσεις τους γίνονταν σε κινούμενη άμμο. Όπως και ότι η σύνοδος είχε έναν μεγάλο απόντα. Έναν απαραίτητο συνομιλητή όλων αυτών των ηγετών, που αποτελείται από αέρα, φωτιά, νερό και ζωντανά πλάσματα. Έναν συνομιλητή που δεν έχει προσκληθεί ποτέ σε κανένα Κοινοβούλιο. Το όνομά του είναι Βιογαία, ένας συνδυασμός της ζωής και του πλανήτη μας. Πρόκειται για τη χώρα από την οποία προερχόμαστε όλοι μας. Ποιος θα την εκπροσωπήσει; Ποιος θα είναι ο πρεσβευτής της και τι γλώσσα θα μιλά; Οι απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά δεν έχουν δοθεί ακόμη. Το βέβαιο είναι ότι χωρίς αυτήν, σύντομα η κινούμενη άμμος θα μας καταπιεί.

Για τον Γάλλο φιλόσοφο, η Κοπεγχάγη είναι για τη γεωπολιτική ό,τι ήταν για την πολιτική οι συμφωνίες που υπογράφτηκαν στο Μόναχο τον Σεπτέμβριο του 1938: ένας δειλός συμβιβασμός που απλώς αναβάλλει την έκρηξη. Ιστορικές παρομοιώσεις κάνει και η δημοσιογράφος της Ιντιπέντεντ Μέρι Ντιζέφσκι- αλλά για να βγάλει το αντίθετο συμπέρασμα. Η υποχώρηση του Ναπολέοντα από τη Μόσχα, γράφει, ωχριά μπροστά στην επιστροφή των ακτιβιστών του κλίματος από την Κοπεγχάγη. Αγανακτισμένοι και λασπωμένοι, μην έχοντας πουθενά να πάνε, οι στρατιώτες κατηγορούν τους στρατηγούς και οι στρατηγοί τους στρατιώτες. «Ποτέ ξανά!» βροντοφωνάζει ο Βρετανός πρωθυπουργός. Μα γιατί όλα αυτά; Επειδή δεν συμφωνήθηκε η μείωση των εκπομπών άνθρακα κατά 50% μέχρι το 2050; Η σύνοδος θα μπορούσε να έχει καταρρεύσει, όπως και θα μπορούσε να έχει συμφωνήσει σε ένα φιλόδοξο, αλλά μη ρεαλιστικό σχέδιο. Τίποτα από τα δύο δεν συνέβη. Έγινε μια αρχή, άρχισε μια συζήτηση, δόθηκε ένα ραντεβού (σ΄ ένα χρόνο, στο Μεξικό), ας κρατήσουμε λοιπόν την ψυχραιμία μας. Και τη μαχητικότητά μας, φυσικά.

Εγγύηση και καταφύγιο

Η καλή δημοσιογραφία είναι σαν την καλή μουσική: γαληνεύει ή παθιάζει, αλλά πάντα μάς κάνει καλύτερους. Ένας άνθρωπος που το ήξερε καλά, και υπηρέτησε άριστα και τα δύο αυτά είδη, έφυγε χθες από κοντά μας.

Το 62ο συνέδριο της Παγκόσμιας Ένωσης Εφημερίδων, που πραγματοποιήθηκε στις αρχές του μήνα στο Χιντεραμπάντ της Ινδίας, είχε μια καλή είδηση: οι εφημερίδες δεν θα πεθάνουν. Απλώς θα αλλάξει η κατανομή των ρόλων στο εσωτερικό του κόσμου των μέσων ενημέρωσης. «Το χαρτί θα απευθύνεται σε κοινό όλο και υψηλότερων απαιτήσεων, ενώ το Διαδίκτυο και τα κινητά τηλέφωνα θα παραμείνουν μαζικά μέσα ενημέρωσης», είπε ο Χουαν Σενιόρ, αντιπρόεδρος της οργάνωσης Ιnternational Μedia Consulting Group. Με βάση αυτή τη λογική, η κυκλοφορία των εφημερίδων θα πέσει, ενώ η τιμή τους θα αυξηθεί. «Πρέπει να δοθεί έμφαση στην ποιότητα της γραφής και το βάθος της ανάλυσης», πρόσθεσε, εκτιμώντας ότι ο δημοσιογράφος θα μετατραπεί μοιραία σε δημοσιογράφο-αναλυτή (journanalyst).

Η εκτίμηση αυτή ζεσταίνει την καρδιά μας σε μια μέρα που όλοι μας- όχι μόνο οι δημοσιογράφοι αυτής της εφημερίδας, αυτού του ομίλου, αλλά ολόκληρης της χώρας- αισθανόμαστε ορφανοί. Δεν θα μπορούσε βέβαια να είναι κι αλλιώς. Δεν μπορεί να μην έχει μέλλον η σοβαρή, η έγκυρη, η τίμια δημοσιογραφία. Πάντα θα υπάρχει ένα κοινό γι΄ αυτήν, άλλοτε θα μειώνεται, άλλοτε θα αυξάνεται, είναι κάτι που έχει σχέση με την εποχή και με τις αξίες της. Την πεποίθηση αυτή δεν την εκφράζει βέβαια ένας «αντικειμενικός παρατηρητής», αλλά ένας τυχερός δημοσιογράφος. Ένας δημοσιογράφος που γνωρίζει τι σημαίνει σοβαρή και ελεύθερη δημοσιογραφία γιατί δούλεψε υπό την καθοδήγηση ενός Λέοντα Καραπαναγιώτη και την εποπτεία ενός Χρήστου Λαμπράκη. Τον πρώτο τον γνώρισα καλά. Τον δεύτερο, ελάχιστα. Και οι δύο μού ενέπνεαν μέγιστο σεβασμό. Και επίγνωση του προνομίου μου.

Σ΄ εκείνο το συνέδριο δόθηκε έμφαση και σε κάτι άλλο: στη δύναμη του «εμπορικού σήματος», της σφραγίδας. Ο αναπληρωτής διευθυντής σύνταξης της Γκάρντιαν, για παράδειγμα, δήλωσε ότι δεν είναι ούτε πιθανό ούτε επιθυμητό να καταργηθεί στο Διαδίκτυο η δωρεάν πρόσβαση στις εφημερίδες. «Χρειαστήκαμε δέκα χρόνια για να κτίσουμε το σήμα μας στο Web», είπε ο Πολ Τζόνσον. «Σήμερα, για μια εφημερίδα σαν τη δική μας, η δωρεάν πρόσβαση αποτελεί προϋπόθεση για να ασκούμε επιρροή στην κοινή γνώμη και να μετράμε στη δημόσια συζήτηση». Ασφαλώς και τα blogs αποτελούν μια δημοφιλή εναλλακτική πηγή ενημέρωσης, κυρίως για τις νεαρές ηλικίες. Ασφαλώς και οι παραδοσιακές, «συμβατικές» εφημερίδες αμφισβητούνται συχνά λόγω των σχέσεών τους με τις εταιρείες, των δεσμεύσεών τους απέναντι στους διαφημιστές ή των κομματικών τους προτιμήσεων. Σε κάθε περίπτωση, όμως, το «σήμα» είναι εγγύηση, είναι καταφύγιο, είναι χώρος προβληματισμού, συζήτησης και εκτόνωσης. Για το δικό μας σήμα, για το δικό μας επαγγελματικό σπίτι, ξέρουμε καλά σε ποιον χρωστάμε ευγνωμοσύνη.

Το στίγμα της Κοπεγχάγης

Τελικά, μήπως είχε δίκιο ο Τζέιμς Χάνσεν, ο Αμερικανός επιστήμονας που επισήμανε πρώτος τους κινδύνους από την υπερθέρμανση του πλανήτη, όταν είπε ότι από μια κακή συμφωνία θα ήταν καλύτερα να μην υπάρξει καθόλου συμφωνία;

Ίσως να οφείλονται όλα σε μια μεγάλη παρεξήγηση. Ίσως η απογοήτευση για το αποτέλεσμα της Συνόδου της Κοπεγχάγης να οφείλεται στην ψευδαίσθηση ότι το αντικείμενο των συζητήσεων που έγιναν εκεί επί δύο εβδομάδες ήταν αποκλειστικά επιστημονικό, δηλαδή οι κλιματικές αλλαγές και η αντιμετώπιση των επιπτώσεών τους. Λάθος: αυτό που πραγματικά «παιζόταν» ήταν η παγκόσμια κυριαρχία για τις επόμενες δεκαετίες. Η δανική πρωτεύουσα αποτέλεσε το θέατρο ενός νέου Ψυχρού Πολέμου, όπου τη θέση της Σοβιετικής Ένωσης την είχε καταλάβει η Κίνα. Όπως είπε χαρακτηριστικά κάποια στιγμή ο επικεφαλής της κινεζικής αντιπροσωπείας Σίε Ζενχούα, για να δικαιολογήσει την άρνηση της χώρας του να δεχθεί διεθνή έλεγχο των περιβαλλοντικών της δεσμεύσεων: «Πρόκειται για την εθνική μας κυριαρχία και το εθνικό μας συμφέρον».

Από την άποψη αυτή, δεν έχει πολύ νόημα να αναζητήσει κανείς ποιος ευθύνεται για την έκβαση της Συνόδου, αν φταίει ο Ομπάμα που δεν πίεσε αρκετά ή πίεσε υπερβολικά την Κίνα, αν φταίει ο Ουέν Τζιμπάο που ήταν χωμένος στην ίντριγκα, ή αν φταίνε οι Ευρωπαίοι που περίπου απουσίαζαν. «Οι ηγέτες έμοιαζε να είχαν ξεχάσει ότι δεν διαπραγματεύονταν αριθμούς, αλλά ανθρώπινες ζωές», δήλωσε η πρόεδρος της Οxfam Μπάρμπαρα Στόκινγκ. Σωστό. Περισσότερο κι από τους αριθμητικούς στόχους, όμως, στη Σύνοδο συγκρούονταν εθνικισμοί. Οι Κινέζοι δεν ανέχονται να τεθούν περιορισμοί στην ανάπτυξή τους και πολύ περισσότερο να ελέγχουν άλλοι την εκπλήρωση αυτών των περιορισμών. Οι Αμερικανοί δεν είναι διατεθειμένοι να αλλάξουν τον τρόπο ζωής τους και πολύ περισσότερο να τους καθορίσουν έναν άλλο τρόπο ζωής το Τουβαλού ή οι Μαλδίβες. Οι Ευρωπαίοι δεν είναι και πολύ καλύτεροι: η πρόταση που κατέθεσαν στη Σύνοδο ήταν μεν φιλόδοξη, αλλά γινόταν εκ του ασφαλούς.

Θα ήταν λοιπόν καλύτερα να είχε καταρρεύσει η Σύνοδος; Όχι. Οι επιστήμονες μπορεί να είναι απελπισμένοι, οι διαδηλωτές μπορεί να είναι έξαλλοι, αλλά τον κόσμο τον κυβερνούν οι πολιτικοί. Και η πολιτική είναι ως γνωστόν η τέχνη του εφικτού. Είναι αλήθεια ότι η συμφωνία της οποίας η Σύνοδος «έλαβε γνώση» (αφού δεν υιοθετήθηκε απ΄ όλους) είναι αόριστη και μη δεσμευτική. Είναι παρήγορο όμως ότι οι δύο μεγαλύτεροι ρυπαντές του πλανήτη- η Κίνα και οι ΗΠΑ, οι λεγόμενοι G2- αναγνωρίζουν επιτέλους την ύπαρξη και το μέγεθος του προβλήματος. Η επικράτηση της δικής τους «γραμμής», επισημαίνει ο οικονομολόγος Ερίκ Λε Μπουσέ στον ιστότοπο Slate, επαναφέρει την οικονομία πάνω από την οικολογία, ή ορθότερα δείχνει ότι η λύση δεν μπορεί να προέλθει παρά από το πάντρεμα της οικονομίας με την οικολογία. Η γέννηση μιας νέας ανάπτυξης: μήπως αυτό είναι το πραγματικό στίγμα της Κοπεγχάγης;

Χωρίς «αλλά»

Έντονη είναι τις τελευταίες ημέρες η συζήτηση στο Facebook για το κατά πόσον η επίθεση εναντίον του Σίλβιο Μπερλουσκόνι ήταν απαράδεκτη, δικαιολογημένη ή αναπόφευκτη. Ο Αντριάνο Σόφρι, πρώην αρχηγός της οργάνωσης Διαρκής Πάλη που εκτίει ποινή κάθειρξης 22 ετών για υποκίνηση της δολοφονίας ενός αστυνομικού, σταχυολόγησε στη Ρεπούμπλικα μερικές απόψεις που δημοσιεύτηκαν στη δική του ιστοσελίδα.

Σόφρι: «Αρκετοί σχολίασαν την επίθεση λέγοντας: “Είμαστε εναντίον της βίας, αλλά...”. Όχι. Το μόνο σοβαρό σχόλιο είναι: “Είμαστε εναντίον της βίας”. Χωρίς αλλά».

Μίρνα: «Το χειρότερο απ΄ όλα είναι ότι τώρα δημιουργήσαμε έναν μάρτυρα».

Κατερίνα: «Για σας υπάρχει μόνο η σωματική βία. Και η ψυχολογική βία, και η πολιτική, και η βία των μέσων ενημέρωσης που υφιστάμεθα καθημερινά από τον Μπερλουσκόνι και Σία; Εγώ λοιπόν λέω στον δράστη: “Μπράβο, είμαι μαζί σου!”».

Σόφρι: «Χωρίς τη διαφορά ανάμεσα στις λέξεις και τις πράξεις δεν θα υπήρχε το Χάμπεας Κόρπους. Χωρίς το Χάμπεας Κόρπους δεν θα υπήρχε ούτε πολιτισμός ούτε συμβίωση».

Αλεσάντρα: «Την είδηση για την επίθεση την έμαθα από τον οκτάχρονο γιο μου. Το σχόλιό του, επί λέξει, ήταν το εξής: “Δεν συμπαθώ τον Μπερλουσκόνι, αλλά αυτός δεν είναι λόγος να τον κτυπούν”».

Τζιοβάνι: «Η επίθεση μου φαίνεται στημένη, δεν μπορώ να εξηγήσω διαφορετικά τη χρονική στιγμή στην οποία έγινε».

Σόφρι: «Θέλω να πω σ΄ εκείνους που τους αρέσουν οι θεωρίες συνωμοσίας ότι αν κάποιος μου επιτεθεί, δεν θα διστάσω να φωτογραφηθώ αιμόφυρτος». Νίνα: «Έχετε δίκιο, αλλά ήταν καιρός να διώξει κάποιος το χαμόγελο από το πρόσωπό του!» Διάφοροι: «Όποιος σπέρνει ανέμους, θερίζει θύελλες».

Αλμπέρτο: «Και η θύελλα έρχεται! Μερικοί θεωρούν σημαντικότερη τη χειρονομία ενός διαταραγμένου από τις προσβολές που εκτοξεύει ο πρωθυπουργός εναντίον όποιου τολμά να τον αμφισβητήσει. Οδεύουμε προς τη σύγκρουση και ο κύριος υπεύθυνος είναι ο Μπερλουσκόνι».

Σερένα: «Τόση φασαρία για λίγο αίμα στο πρόσωπο ενός μοχθηρού ανθρώπου... Τι να πούμε τότε για τα ποτάμια αίματος εναντίον των διαδηλωτών στη Γένοβα;».

Σόφρι: «Το να χαίρεσαι για το ματωμένο πρόσωπο οποιουδήποτε ανθρώπου είναι ηθική αδυναμία. Το να καταδικάζεις μια βίαιη πράξη για τα πολιτικά της αποτελέσματα- “θα βγει κερδισμένος ο Μπερλουσκόνι” κ.λπ. - και όχι για τον βίαιο χαρακτήρα της είναι ανόητο. Το να γρονθοκοπείς ένα ομοίωμα και να σπας τα δόντια ενός άντρα είναι καταστροφικό».

Ντανιέλε: «Και οι Παρτιζάνοι; Έσφαλαν λοιπόν και οι παππούδες μας;». Λούτσιο: «Ο δράστης είναι ένας διαταραγμένος. Αισθάνομαι οίκτο γι΄ αυτόν. Το να ταυτιζόμαστε με την πράξη του και να τον συγκρίνουμε με τους Παρτιζάνους είναι θλιβερό. Και σίγουρα δεν κάνει καλό στους Παρτιζάνους».

Στην εποχή της συνεργασίας

Τελικά, ποιοι θα σώσουν την έρμη τη δημοσιογραφία; Οι μεγιστάνες; Οι φιλάνθρωποι; Οι χρηματιστές; Το κράτος; Ή οι πολυμήχανοι δημοσιογράφοι;

Τον περασμένο Αύγουστο, το Νew Υork Τimes Μagazine δημοσίευσε μια μεγάλη έρευνα για τους γιατρούς ενός νοσοκομείου της Νέας Ορλεάνης που, στο αποκορύφωμα του κυκλώνα Κατρίνα, αποφάσισαν να κάνουν ευθανασία σε ορισμένους ασθενείς καθώς ήταν τόσο αδύναμοι που δεν μπορούσαν να τους απομακρύνουν. Η έρευνα κράτησε δύο χρόνια, στοίχισε 300.000 δολάρια και οδήγησε τον εισαγγελέα της Λουιζιάνα να ξανανοίξει τον σχετικό φάκελο που είχε εγκαταλειφθεί τρία χρόνια νωρίτερα λόγω έλλειψης στοιχείων.

Μα είναι δυνατόν σε μια εποχή κρίσης σαν τη σημερινή να χρηματοδοτούν οι εκδότες τόσο φιλόδοξες έρευνες και να επιτρέπουν σε ρεπόρτερ τους να ασχολούνται για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα με ένα θέμα; Όχι ακριβώς. Η συγκεκριμένη έρευνα, και καμιά δεκαπενταριά ακόμη, ήταν προσφορά (κυριολεκτικά) δύο εβδομηντάχρονων δισεκατομμυριούχων από την Καλιφόρνια. Πρώην ιδιοκτήτες του πιστωτικού ιδρύματος Golden West Financial, η Μάριον και ο Χέρμπερτ Σάντλερ δημιούργησαν το ΡroΡublica, μια μη κερδοσκοπική οργάνωση από 32 μέλη (από τα οποία 19 είναι δημοσιογράφοι), που στεγάζεται στον 23ο όροφο ενός ουρανοξύστη της Νέας Υόρκης και ασχολείται με θέματα που άπτονται του δημοσίου συμφέροντος. «Η δουλειά μας επικεντρώνεται αποκλειστικά σε ιστορίες με ηθική δύναμη, που αποκαλύπτουν την εκμετάλλευση των αδυνάτων από τους ισχυρούς ή την αδυναμία των κυβερνώντων να τιμήσουν την εμπιστοσύνη που τους έδειξαν οι πολίτες», αναφέρεται στην ιστοσελίδα της οργάνωσης. Ρομαντικό, κάπως απλοϊκό- αλλά δουλεύει.

«Περνάμε από την εποχή του ανταγωνισμού στην εποχή της συνεργασίας», λέει η Ρόμπιν Φιλντς, που παραιτήθηκε από τους Λος Άντζελες Τάιμς για να δουλέψει στο ΡroΡublica, και τους τελευταίους δέκα μήνες ασχολείται με τις σύγχρονες θεραπείες της νεφρικής ανεπάρκειας. Πρέπει, βέβαια, να βάζει κάποιος τα λεφτά. Κι όταν δεν υπάρχουν πλούσιοι φιλάνθρωποι, μπορεί οι χρηματοδότες να είναι δραστήριοι πολίτες. Αυτή είναι η ιδέα πίσω από την ιστοσελίδα Spot.Us, που ίδρυσε πριν από έναν χρόνο ο 27χρονος Αμερικανός δημοσιογράφος Ντέιβιντ Κον για να βοηθήσει τους ανεξάρτητους συναδέλφους του. Η αρχή είναι απλή: ένας δημοσιογράφος προτείνει στην ιστοσελίδα μια έρευνα που θέλει να κάνει, οι αναγνώστες τη χρηματοδοτούν και το άρθρο πωλείται στη συνέχεια στις εφημερίδες.

«Ο στόχος δεν είναι τόσο η σωτηρία των εφημερίδων όσο της δημοσιογραφίας», λέει ο Κον στη Λιμπερασιόν . «Κάποιος έχει πει ότι η δημοσιογραφία θα ζήσει και μετά τον θάνατο των μέσων ενημέρωσης. Οι εφημερίδες είναι σημαντικές, αλλά αυτό που χρειάζεται σήμερα είναι να υπερασπιστούμε την πρακτική της δημοσιογραφίας». Η ιδέα λειτουργεί προς το παρόν σε τοπικό επίπεδο. Και έγινε ευρύτερα γνωστή με τη δημοσίευση από τη Νιου Γιορκ Τάιμς ενός ρεπορτάζ για τα σκουπίδια στον Ειρηνικό. Η εφημερίδα έδωσε στη ρεπόρτερ 800 δολάρια και στο σάιτ άλλα 80. Μπορεί να μην είναι το μέλλον της δημοσιογραφίας, αλλά είναι ενδιαφέρον.

Φλόγα και φως

Εδώ και είκοσι χρόνια, κάθε χρόνο, διαβάζει ένα βιβλίο που συστήνει και σε μας να το διαβάζουμε ξανά και ξανά: πρόκειται για τα Χαρτιά του Πίκγουικ, το πρώτο βιβλίο του Κάρολου Ντίκενς.

Το 2003, ο Χάρολντ Μπλουμ είχε δηλώσει δημοσίως ποιους θεωρεί τους μεγαλύτερους εν ζωή Αμερικανούς συγγραφείς: Φίλιπ Ροθ, Τόμας Πίντσον, Κόρμακ ΜακΚάρθι και Ντον ΝτεΛίλο. Σήμερα επιμένει σ΄ εκείνη την άποψή του, παρ΄ όλο που διαπιστώνει ότι τα καλύτερα βιβλία αυτών των συγγραφέων έχουν εκδοθεί εδώ και αρκετά χρόνια. Συγκεκριμένα, και με την παραπάνω σειρά: Αμερικανικό Ειδύλλιο (εκδ. Πόλις) και Το θέατρο του Σάμπαθ (εκδ. Χατζηνικολή), Μason and Dixon (εκδ. Χατζηνικολή), Ματοβαμμένος μεσημβρινός (εκδ. Ζαχαρόπουλος) και Υπόγειος Κόσμος (εκδ. Εστία). Αν πρέπει να επιλεγεί το καλύτερο βιβλίο της τελευταίας δεκαετίας, είναι το τελευταίο. Όσο για τα τελευταία βιβλία του Ροθ, είναι μικρά και συχνά απογοητευτικά.

Ο Αμερικανός συγγραφέας και κριτικός λογοτεχνίας, που τον ερχόμενο Ιούλιο κλείνει τα ογδόντα του χρόνια, δεν μασούσε ποτέ τα λόγια του. Ο Δυτικός Κανόνας του, που εκδόθηκε πριν από δεκαπέντε χρόνια, είχε προκαλέσει αρκετές αντιδράσεις για τους συγγραφείς που περιελάμβανε και για εκείνους που παρέλειπε. Όταν η Ντόρις Λέσινγκ κέρδισε το Νόμπελ λογοτεχνίας, έσπευσε να τη χαρακτηρίσει συγγραφέα τέταρτης κατηγορίας. Σε συνέντευξή του που δημοσιεύτηκε την περασμένη εβδομάδα στη Ρεπούμπλικα, εκφράζει την έκπληξή του που η Σουηδική Ακαδημία βραβεύει συγγραφείς σαν τον Λε Κλεζιό και τη Χέρτα Μίλερ. «Είμαστε αντιμέτωποι με έναν αδύναμο και ακρωτηριασμένο λογοτεχνικό κόσμο», δηλώνει. Μόνο με τη βράβευση του Χάρολντ Πίντερ συμφωνεί.

Σε λίγες εβδομάδες θα κυκλοφορήσει στις Ηνωμένες Πολιτείες το καινούργιο βιβλίο του Μπλουμ με τίτλο Ζωντανός Λαβύρινθος:λογοτεχνία και επιρροή. Εδώ απαριθμούνται τριάντα συγγραφείς- από τον Ουόλτ Ουίτμαν και τον Τζάκομο Λεοπάρντι μέχρι τον Ουάλας Στίβενς και τον Τζέημς Τζόυς- που άσκησαν και εξακολουθούν να ασκούν μεγάλη επιρ ροή στον παγκόσμιο πολιτισμό. «Όλοι φοβόμαστε τη μοναξιά, την τρέλλα και το θάνατο», γράφει στην εισαγωγή. «Ο Σαίξπηρ, ο Ουόλτ Ουίτμαν, ο Λεοπάρντι και ο Χαρτ Κρέιν δεν θα θεραπεύσουν αυτούς μας τους φόβους. Κι όμως, αυτοί οι ποιητές μας φέρνουν φλόγα και φως».

Ο μεγαλύτερος εν ζωή ποιητής, για τον Χάρολντ Μπλουμ, είναι ο Τζων Άσμπερυ. Εκτός από τα Χαρτιά του Πίκγουικ, υπάρχει κάποιο άλλο βιβλίο στο οποίο να είναι αφοσιωμένος; «Ναι, η Ιστορία ενός βαρελιού, του Τζόναθαν Σουίφτ. Για μένα, έχει μια θεραπευτική λειτουργία, αφού επιτίθεται στον ενθουσιασμό μου και στο κομμάτι του εαυτού μου που εξακολουθεί να έχει ένα όραμα». Και κάποιοι συγγραφείς τους οποίους θαυμάζει, αλλά τον απωθεί η ιδεολογία τους; «Πολλοί, με πρώτο τον γίγαντα που λέγεται Δάντης».

Η αυτοκριτική των οικονομολόγων

Οι καχύποπτοι θα πουν αμέσως πως για να υιοθετούν αυτό το μέτρο οι ισχυροί, κάποιο λάκκο έχει η φάβα. Όμως, κάποτε, και μόνο η αναφορά στον φόρο Τόμπιν προκαλούσε καγχασμό.

Η πρωτοβουλία ανήκει στον Άντερ Τέρνερ, επικεφαλής της εποπτικής αρχής του βρετανικού χρηματοοικονομικού τομέα. Τον περασμένο Σεπτέμβριο, λίγο πριν αρχίσει η σύνοδος του G20 στο Πίτσμπουργκ, ο λόρδος Τέρνερ τάχθηκε υπέρ της επιβολής φόρου (του λεγόμενου φόρου Τόμπιν, από τον Αμερικανό κεϋνσιανό οικονομολόγο που έζησε τον περασμένο αιώνα) στις χρηματιστηριακές συναλλαγές. Αρχικά, ο πρωθυπουργός Γκόρντον Μπράουν φάνηκε επιφυλακτικός, λέγοντας ότι ένα τέτοιο μέτρο απαιτεί διεθνή συνεργασία. Όσο περνούσε ο καιρός όμως, και βάθαινε η κρίση, η πρωτοβουλία αυτή άρχισε να φεύγει από τον χώρο της φαντασίας και να γίνεται «ρεαλιστική». Σε λίγο καιρό ίσως και να θεωρείται τέχνασμα του κατεστημένου.

Η κρίση προσφέρει μια ευκαιρία να εξεταστούν λύσεις που μέχρι πριν από μερικούς μήνες αποτελούσαν ταμπού, λέει ο Τέρνερ σε συνέντευξή που έδωσε στο περιοδικό Λ΄ Εξπρές μαζί με τον Γάλλο ομόλογό του Ζαν-Πιερ Ζουγέ. «Γιατί δηλαδή να αντιδρούμε με φρίκη κάθε φορά που αναφέρεται ο φόρος Τόμπιν; Ο μόνος λόγος θα ήταν να πιστεύαμε ότι όσο μεγαλύτερη είναι η δράση των χρηματιστών στις αγορές τόσο το καλύτερο για την πραγματική οικονομία. Αλλά κανείς δεν υποστηρίζει πια αυτήν την άποψη». Όπως κανείς δεν ισχυρίζεται πια ότι οι αγορές είναι σε θέση να αυτορυθμιστούν. Ή ότι οι χρηματιστηριακές καινοτομίες είναι πάντοτε θετικές. Αυτό που είναι σίγουρα θετικό είναι ότι οι οικονομολόγοι κάνουν επιτέλους την αυτοκριτική τους.

Οι Βρετανοί πιστεύουν λοιπόν σήμερα περισσότερο από τους Γάλλους στην ανάγκη παρέμβασης του κράτους στη διαχείριση της οικονομίας; Για τον Ζαν-Πιερ Ζουγέ, τον χωροφύλακα του γαλλικού χρηματοοικονομικού τομέα, η αλήθεια είναι πως χάρη στον λόρδο Τέρνερ υπάρχει μια προσέγγιση ανάμεσα στο Παρίσι και το Λονδίνο σε όλα αυτά τα ζητήματα. Οι δύο χώρες συμφωνούν, για παράδειγμα, ότι τα χρηματιστήρια πρέπει να είναι στην υπηρεσία της οικονομίας, πρέπει να έχουν μια κοινωνική χρησιμότητα. Όπως συμφωνούν και ότι πρέπει να φορολογούνται τα υπέρογκα μπόνους που εισπράττουν τα golden boys. Η βρετανική κυβέρνηση το ανακοίνωσε ήδη, η γαλλική ακολουθεί. Ο λόρδος Τέρνερ πιστεύει μάλιστα ότι το μέτρο αυτό πρέπει να επεκταθεί στο ποδόσφαιρο και τα μέσα ενημέρωσης, όπου ορισμένοι έχουν επίσης προκλητικές αμοιβές.

Και η ενίσχυση του χρηματοπιστωτικού συστήματος με δισεκατομμύρια δολάρια; Ήταν πραγματικά απαραίτητη; «Αν τον Οκτώβριο του 2008 είχαμε αποφασίσει ότι έπρεπε να δοθεί προτεραιότητα στην τιμωρία όσων διέπραξαν λάθη, θα είχαμε σήμερα μια οικονομική καταστροφή ανάλογη με του ΄29», λέει ο Τέρνερ. Υπάρχει βέβαια μια λεπτομέρεια: όπως έγραψε προχθές η Ομπζέρβερ, πολλές τράπεζες διασώθηκαν χάρις σε χρήματα από το εμπόριο ναρκωτικών και το οργανωμένο έγκλημα. Συνολικά, στην υπόθεση αυτή ξεπλύθηκαν 352 δισεκατομμύρια δολάρια...

Πράσινη λογοτεχνία

«Πού είναι η λογοτεχνία της κλιματικής αλλαγής; Η απουσία μιας δημιουργικής απάντησης είναι προφανής. Και γίνεται ακόμη πιο αισθητή αν συγκριθεί με την πληθώρα των έργων που εμπνέονται από την πυρηνική απειλή».

Αυτά παρατηρούσε το 2005 ο κριτικός λογοτεχνίας της Γκάρντιαν Ρόμπερτ ΜακΦάρλαν, επισημαίνοντας μία σειρά από λόγους για τους οποίους το θέμα του περιβάλλοντος δεν προσείλκυε τους συγγραφείς: η απουσία εικαστικών συμβόλων (όπως το κόκκινο κουμπί για πυρηνικά όπλα), η βραδύτητα των φυσικών φαινομένων που δεν βοηθά τον ρυθμό της αφήγησης, η ανάγκη επιστημονικών γνώσεων, ο φόβος ότι οι αναφορές στις ευθύνες του ανθρώπου θα επηρεάσουν τις πωλήσεις. Τέσσερα χρόνια αργότερα, η κατάσταση είναι πολύ διαφορετική. Δεκάδες μυθιστορήματα και ποιητικές συλλογές εκδίδονται με θέμα το περιβάλλον- κυρίως στις αγγλόφωνες χώρες- ενώ μόνο στο Λονδίνο παίζονται αυτό τον καιρό τρεις θεατρικές παραστάσεις με αυτό το περιεχόμενο.

Ο Μάικλ Μπερντ είναι ένας πενηντάχρονος αμετανόητος γυναικάς, που έχει κερδίσει το Νόμπελ Φυσικής και διευθύνει χωρίς μεγάλο ενθουσιασμό ένα κυβερνητικό πρόγραμμα για την πάταξη της κλιματικής αλλαγής. Η Ρεν και η Τόμπι είναι οι μοναδικές γυναίκες που έχουν επιβιώσει από μια φυσική καταστροφή. Ο πρώτος είναι ο πρωταγωνιστής του τελευταίου βιβλίου του Ίαν ΜακΓιούαν με τον τίτλο Solar, που θα κυκλοφορήσει τον ερχόμενο Μάρτιο. Οι δύο γυναίκες πρωταγωνιστούν στη Χρονιά της Πλημμύρας, ένα βιβλίο της Καναδής Μάργκαρετ Άτγουντ που κυκλοφόρησε τον Σεπτέμβριο στις Ηνωμένες Πολιτείες και τη Βρετανία. Ο Μάικλ είναι διασκεδαστικός. «Το θέμα του κλίματος είναι τόσο σοβαρό και κολοσσιαίο ώστε θα μπορούσε να σκοτώσει ένα μυθιστόρημα, να το πνίξει, να το ακυρώσει. Αισθάνθηκα, έτσι, την ανάγκη να εισαγάγω μερικά κωμικά στοιχεία», λέει ο ΜακΓιούαν. Η Ρεν και η Τόμπι, πάλι, είναι τραγικές. Ωστόσο τα μέρη στα οποία έχουν καταφύγει για να γλιτώσουν, ένα σεξ κλαμπ και ένα spa, απαλύνουν λίγο τον ζόφο.

«Η λογοτεχνία της κλιματικής αλλαγής υπάρχει και βρίσκει τον δρόμο της», απαντά λοιπόν σήμερα ο ΜακΦάρλαν από τις σελίδες της Κοριέρε. Οι συγγραφείς γράφουν, αλλά και αντιπαρατίθενται. Μέσα από περιοδικά: το «Granta» αφιέρωσε ένα ολόκληρο τεύχος στη νέα τάση. Μέσα από πνευματικά ιδρύματα: το Βρετανικό Συμβούλιο εξέδωσε μια ποιητική συλλογή για την κλιματική αλλαγή με τον τίτλο «Νιώθοντας την πίεση». Μέσα από ιστοσελίδες: η Άμπι Γκάρινγκτον, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου, δημοσιεύει στο μπλογκ της (www.springcoppice. blogspot.com) πολύ ενδιαφέρουσες απόψεις. Στην ευαισθητοποίηση γύρω από αυτό το θέμα βοηθούν ασφαλώς και πρωτοβουλίες όπως το Cape Farewell Ρroject, που στέλνει τα τελευταία χρόνια συγγραφείς και καλλιτέχνες στην Αρκτική.

Μπορεί η λογοτεχνία να σώσει τον πλανήτη; Ασφαλώς όχι. Μπορεί όμως να μας κάνει να τον γνωρίσουμε, να τον αγαπήσουμε και να τον προστατεύσουμε. Δεν είναι λίγο.

Η αποθέωση του κύκλου

Ένας από τους γνωστότερους πίνακες του Βασίλι Καντίνσκι, που εκτίθεται αυτές τις ημέρες στο Μουσείο Γκούγκενχαϊμ της Νέας Υόρκης, έχει τον μάλλον πεζό τίτλο «Διάφοροι Κύκλοι». Την εποχή που τον φιλοτεχνούσε, το 1926, ο Ρώσος ζωγράφος είχε αρχίσει να μαζεύει επιστημονικές εγκυκλοπαίδειες και επιθεωρήσεις. Ίσως από εκεί άρχισε να αγαπά τόσο πολύ τον κύκλο, που «είναι ταυτόχρονα σταθερός και ασταθής», «σκληρός και μαλακός», «μια μοναδική ένταση που κουβαλάει μέσα της αμέτρητες εντάσεις». Τον αγάπησε τόσο πολύ, ώστε εκτόπισε από την πρώτη θέση της φαντασίας του το έμβλημα της ρωσικής του νιότης, το άλογο.

Είναι αλήθεια ότι η ζωή του καλλιτέχνη ακολούθησε μια κυκλική μορφή: γεννήθηκε τον Δεκέμβριο του 1866 και πέθανε τον ίδιο μήνα του 1944. Εμπνεόμενη ίσως από το ότι πάλι Δεκέμβριο έχουμε, η Νάταλι Άνγκιερ των Νιου Γιορκ Τάιμς θέλησε να τιμήσει τον Καντίνσκι υμνώντας τον κύκλο και τη σφαίρα. Ο ήλιος είναι μια γιγαντιαία σχεδόν τέλεια σφαίρα που ακτινοβολεί ενέργεια, γύρω από την οποία κινούνται σε τροχιά στρογγυλοί πλανήτες. Στρογγυλός σαν γυάλινος βόλος είναι ο βολβός του ματιού, όπως βέβαια και το γυναικείο στήθος με τη ρώγα του. Τα ωάρια τόσο του ανθρώπου όσο και των άλλων ειδών δεν έχουν καθόλου σχήμα αυγού: είναι σφαιρικά, κι άμα δεις τα ανθρώπινα ωάρια στο μικροσκόπιο μοιάζουν με ήρεμους ήλιους που έχουν πίσω τους στεφάνες του Καντίνσκι.

«Η σφαίρα είναι ο πιο συμπαγής τρόπος για να πάρει μορφή ένα αντικείμενο», λέει ο Ντένις Ντάτον, ένας θεωρητικός της εξέλιξης στο Πανεπιστήμιο του Καντέρμπερι. Όταν οι σταγόνες της βροχής γεννιούνται στα σύννεφα δεν έχουν απιοειδή μορφή όπως τα δάκρυα στα κόμικς, αλλά θυμίζουν περισσότερο υγρές υδρογείους. Μόνο την ώρα που πέφτουν χάνουν τη συμμετρία τους, με το κάτω μέρος να γίνεται πιο επίπεδο ενώ η κορυφή παραμένει στρογγυλή. Άλλες φορές η στρογγυλότητα είναι απλώς θέμα Φυσικής. «Το σχήμα οποιουδήποτε αντικειμένου προκύπτει από την ισορροπία μεταξύ δύο αντίθετων δυνάμεων», τονίζει ο Λάρι Λίμποβιτς από το Αtlantic University της Φλόριντας. «Ένα αντικείμενο είναι στρογγυλό όταν αυτές οι δυνάμεις είναι ισοτροπικές, δηλαδή το αποτέλεσμά τους είναι το ίδιο σε όλες τις κατευθύνσεις».

Η σφαίρα είναι επίσης σκληρή. Αν θέλει κάποιος να κατασκευάσει μια δεξαμενή χρησιμοποιώντας τα ελάχιστα δυνατά υλικά, πρέπει να την κάνει σφαιρική. Αυτός είναι και ο λόγος που όταν μαγειρεύουμε ένα λουκάνικο Φρανκφούρτης, σκίζεται πάντα κατά μήκος. Το καμπύλο μέρος έχει την αντοχή μιας σφαίρας, ενώ ο άξονας ενός παραλληλεπιπέδου. Ο ανταγωνισμός είναι άνισος.

Άγνωστο αν ο Καντίνσκι είχε όλα αυτά στο μυαλό του. Για κείνον, παρατηρεί η επιμελήτρια της έκθεσης Τρέισι Μπάσκοφ, ο κύκλος ήταν πάνω απ΄ όλα μέρος μιας «γλώσσας του σύμπαντος».

Με τους μηχανικούς ή με τους κτηνίατρους;

Σύμφωνα με τους ειδικούς, το όριο για τη διατήρηση του ανθρώπινου πολιτισμού στον πλανήτη είναι τα 350 μέρη διοξειδίου του άνθρακα ανά εκατομμύριο. Είμαστε ήδη στα 390.

Ας πούμε ότι ετοιμάζεστε να επιβιβαστείτε σε ένα αεροπλάνο κι έρχονται οι ειδικευμένοι μηχανικοί με τα πτυχία τους και την εμπειρία τους και σας λένε ότι μελέτησαν τον κινητήρα και είναι ελαττωματικός. Μόλις απογειωθεί το αεροπλάνο, θα γίνει έκρηξη. Παθαίνετε μεγάλη ταραχή και τότε έρχονται κάποιοι περίεργοι τύποι, κτηνίατροι, υδραυλικοί, δημοσιογράφοι, και επιχειρούν να σας καθησυχάσουν. Μελέτησαν, λέει, τα γραφήματα και δεν υπάρχει κανείς κίνδυνος, οι μηχανικοί θέλουν απλώς να σας τρομάξουν. Τι θα κάνετε;

Ο δημοσιογράφος Johann Ηari της Ιντιπέντεντ χρησιμοποίησε αυτό το παράδειγμα για να δείξει τη δυσαναλογία ανάμεσα στους χιλιάδες κλιματολόγους που μελετούν και προειδοποιούν για τους κινδύνους από τις κλιματικές αλλαγές και διαφόρους άσχετους, που λένε ότι αυτά είναι παραμύθια. Τις τελευταίες ημέρες, με αφορμή και το υποτιθέμενο σκάνδαλο με την υποκλοπή των e-mails του Πανεπιστημίου της Εast Αnglia, έχουμε ακούσει τα πιο απίθανα πράγματα από ανθρώπους σαν τη Σάρα Πέιλιν, τον επικεφαλής της σαουδαραβικής αντιπροσωπείας στην Κοπεγχάγη, τον Τσέχο πρόεδρο Βάτσλαβ Κλάους ή τον παρουσιαστή του Fox Νews, Γκλεν Μπεκ. Για τους ανθρώπους αυτούς, ο μεγάλος εχθρός της προόδου είναι σήμερα ο... Αλ Γκορ.

Ο 45χρονος Δανός οικονομολόγος Μπγιορν Λόμποργκ, από τους πιο παλιούς και πιο γνωστούς αμφισβητίες της κυρίαρχης άποψης για το κλίμα, είναι πολύ σοβαρότερος. Κι έχει αναθεωρήσει πια κάποιες παλιές του απόψεις. «Η υπερθέρμανση της Γης είναι γεγονός και δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι προκαλείται από τον άνθρωπο», λέει σε συνέντευξή του στη Ρεπούμπλικα ο άνθρωπος που έχει περιληφθεί από το ΤΙΜΕ στις εκατό προσωπικότητες με τη μεγαλύτερη επιρροή στον πλανήτη. Ο Λόμποργκ αναγνωρίζει ότι οι εκθέσεις της Διακυβερνητικής Επιτροπής του ΟΗΕ για την κλιματική αλλαγή (Ιpcc) αποτελούν την πιο αξιόπιστη πηγή γνώσης για το θέμα. Δεν πιστεύει όμως ότι το πρόβλημα θα λυθεί με την εξαγγελία φιλόδοξων, αλλά μη ρεαλιστικών, στόχων για τη μείωση των αερίων του θερμοκηπίου. Αντί γι΄ αυτό, προτείνει να διατεθεί το 0,2% του παγκόσμιου ΑΕΠ για την ανάπτυξη πράσινων τεχνολογιών. Όταν αυτές οι τεχνολογίες αρχίσουν να χρησιμοποιούνται ευρέως, η μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα θα είναι πια εφικτή.

Ανάλογη επιχειρηματολογία χρησιμοποιούν και οι συγγραφείς του βιβλίου SuperFreakonomics. Για να γίνουν θυσίες, λένε, χρειάζονται κίνητρα, χρειάζονται έτοιμες και καλά επεξεργασμένες εναλλακτικές λύσεις. Σωστό- μόνο που είναι ένα επιχείρημα για δύο δεκαετίες πίσω. Τώρα πια δεν υπάρχει η πολυτέλεια του χρόνου. Το πρόβλημα με τις εξαγγελίες των κυβερνήσεων δεν είναι (μόνο) η δυσκολία εφαρμογής τους, αλλά η ατολμία τους. Ενώ εμείς κουβεντιάζουμε, το Τουβάλου κινδυνεύει να βουλιάξει.

Unus homo, nullus homo

Την ημέρα που η Γαλλία νίκησε την Ιρλανδία- με γκολ που προήλθε από χέρι του Τιερί Ανρί- τα Ηλύσια Πεδία γέμισαν με οπαδούς που πανηγύριζαν. Λογικό. Μόνο που πανηγύριζαν για άλλο αγώνα.

Και συγκεκριμένα για τη νίκη της Αλγερίας επί της Αιγύπτου, που χάρισε στην πρώτη την πρόκριση στο Μουντιάλ. Το πλήθος αποτελούνταν από παιδιά μεταναστών. Και η σημαία που κρατούσαν δεν ήταν η τρίχρωμη γαλλική, αλλά η πρασινόλευκη αλγερινή με την κόκκινη ημισέληνο. Τι ήταν λοιπόν αυτοί οι ασεβείς νεαροί: Γάλλοι ή ξένοι; Σε αυτό το ερώτημα αποσκοπεί να απαντήσει η συζήτηση για τη γαλλική ταυτότητα που ξεκίνησε με πρωτοβουλία του προέδρου Σαρκοζί και αυτή την εβδομάδα έφτασε στην Εθνοσυνέλευση. Μέχρι στιγμής, όμως, τα αποτελέσματα δεν είναι και πολύ ενθαρρυντικά. Ο πρώην πρωθυπουργός ΖανΠιερ Ραφαρέν δήλωσε ότι η συζήτηση στερείται ενδιαφέροντος. Η ηγέτις της αντιπολίτευσης Μαρτίν Ομπρί, σε μια από τις καλύτερες ομιλίες που έχει κάνει, κατήγγειλε τον εκβιασμό του τύπου «είτε αγαπάς τη Γαλλία είτε την εγκαταλείπεις». Η Γαλλία που θέλουμε, είπε, είναι η Γαλλία που λέει: «Αγαπάς τη Γαλλία, κτίσ΄ την λοιπόν μαζί μας».

Πολύ πιο εύγλωττο, αντίθετα, είναι το αποτέλεσμα μιας δημοσκόπησης σύμφωνα με την οποία οι μισοί Γάλλοι θα ψήφιζαν υπέρ του να απαγορευτεί η κατασκευή νέων μιναρέδων, όπως έκαναν οι Ελβετοί. Ο υπουργός Βιομηχανίας και δήμαρχος της Νίκαιας Κριστιάν Εστροζί δήλωσε ότι στην πόλη του δεν πρόκειται να κατασκευαστεί ποτέ μιναρές. Μήπως λοιπόν- αναρωτιέται η ανταποκρίτρια των Φαϊνάνσιαλ Τάιμς στο Παρίσι- όλη αυτή η συζήτηση περί ταυτότητας δεν είναι τίποτα άλλο από ένα άτυπο δημοψήφισμα για το 10% του γαλλικού πληθυσμού που είναι μουσουλμάνοι;

Και δεν είναι μόνο η Γαλλία. Αντιδρώντας στην απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων που καταδίκασε τη χώρα του για την ύπαρξη σταυρών στις σχολικές αίθουσες, και θέλοντας να απαντήσει στην επίθεση «μιας μισαλλόδοξης θρησκείας όπως το Ισλάμ εναντίον της ιταλικής ταυτότητας», ο υφυπουργός Μεταφορών Ρομπέρτο Καστέλι- που ανήκει στην ξενοφοβική Λέγκα του Βορρά- πρότεινε να προστεθεί ο σταυρός στη σημαία της χώρας. «Ο προσδιορισμός της ταυτότη τας είναι εκ των πραγμάτων μια διαδικασία αποκλεισμού», λέει στην Ελ Παΐς ο Ιταλός φιλόσοφος Τζοβάνι Σαρτόρι. «Παρά ταύτα, η εθνική ταυτότητα αποτελεί ένα στοιχείο αναπαλλοτρίωτο, και το να επιτραπεί η απώλειά της θα ήταν ένα σοβαρό λάθος. Οι κοινωνίες δεν μπορούν να λειτουργήσουν χωρίς καθαρό και στέρεο συνεκτικό ιστό, γιατί τότε οι πολίτες θα ήταν μεμονωμένα άτομα». Unus homo,nullus homo, έλεγαν στην αρχαία Ρώμη. Ένας άνθρωπος μόνος του δεν είναι άνθρωπος. Μια εξατομικευμένη κοινωνία είναι μια συλλογικότητα αναποτελεσματική και δυστυχισμένη.

Αν θέλουμε να λύσουμε το πρόβλημα της ενσωμάτωσης απομονωμένων μειοψηφιών στις κοινωνίες μας- τονίζει ο Σαρτόρι- πρέπει να αναρωτηθούμε σε ποιες ηθικο-πολιτικές αξίες θα στηριχθεί αυτή η ενσωμάτωση. Και να το κάνουμε γρήγορα, δεν έχουμε καιρό.

Ένα ποτήρι με κονιάκ

Κάθε τόσο καλούν τη Βισουάβα Σιμπόρσκα να επισκεφθεί μια ξένη χώρα. Και πάντα δίνει την ίδια απάντηση: «Θα έρθω όταν θα είμαι πιο νέα».

Και έτσι, για να πάρει κάποιος μια συνέντευξη από την Πολωνή Νομπελίστρια πρέπει να την επισκεφθεί στο σπίτι της, σε ένα προάστιο της Κρακοβίας. Θα του ζητήσει να της στείλει προκαταβολικά τις ερωτήσεις ώστε να έχει χρόνο να προετοιμαστεί, καθώς δεν πιστεύει ότι είναι ιδιαίτερα έξυπνη και υπάρχουν ερωτήσεις τις οποίες δεν μπορεί να απαντήσει. Θα βγάλει καφέ, κονιάκ, μπισκότα και σοκολατάκια. Θα ανάψει τσιγάρο, ξέρει βέβαια πως κάνει κακό στην υγεία, αλλά έχει πάει σε τόσες κηδείες ανθρώπων που δεν είχαν καπνίσει ποτέ και ήταν πιο νέοι από εκείνη. Θα ζητήσει από τον φωτογράφο να της ρετουσάρει λίγο τις ρυτίδες, «όπως κάνουν με τη Σάρον Στόουν». Και ύστερα θα αρχίσει να μιλά για τα θέματα που της αρέσουν.

Για τον θάνατο, ας πούμε, δεν της αρέσει να γράφει, είναι πολύ εύκολο, γιατί ξυπνά εύκολα συναισθήματα και συγκινήσεις όπως είναι η τρυφερότητα και τα σχετικά. Προτιμά να γράφει για τον ερωτισμό, με τον οποίο η ποίηση έχει ελάχιστα ασχοληθεί. «Δεν έχω διαβάσει ποτέ ένα ποίημα που να μπορεί να μεταφέρει αυτό που συμβαίνει μεταξύ δύο ανθρώπων», λέει στον δημοσιογράφο της Ελ Παΐς με αφορμή την κυκλοφορία της νέας συλλογής της με τον τίτλο «Εδώ». Τα ιστορικά θέματα δεν μπορεί να τα αποφύγει, αν και δεν ανήκει στους ποιητές για τους οποίους η Ιστορία αποτελεί ευθεία πηγή έμπνευσης. Σε αυτό τον τομέα, οι καλύτεροι ποιητές κατά τη γνώμη της είναι ο Καβάφης και ο Ζμπίγκνιου Χέρμπερτ. Αλλά ακόμα και η ποίηση που στερείται οποιασδήποτε ιστορικής αναφοράς εγγράφεται για πάντα στην Ιστορία, αφού χρησιμοποιεί μια γλώσσα που καθορίζει με ακριβή τρόπο πού και πότε γεννιέται.

Ποια ακριβώς λειτουργία επιτελεί η ποίηση σε έναν τόσο σκληρό κόσμο; «Ο κόσμος είναι σκληρός, αλλά του αξίζουν και άλλα επίθετα, πιο ήπια. Αν ήταν μόνο σκληρός, οι άνθρωποι θα είχαν εξαφανιστεί προ πολλού. Θα υπήρχαν μερικά ερείπια εδώ κι εκεί και θα φύτρωναν μερικά φυτά. Ανώνυμα φυτά, γιατί δεν θα υπήρχε κανείς για να τους δώσει όνομα».

Η 86χρονη Σιμπόρσκα θυμάται πολύ καλά την ημέρα που έπεσε το Τείχος του Βερολίνου. Βρισκόταν στην Κρακοβία και οι τύποι της Αλληλεγγύης ήταν υπέροχοι. Αργότερα βέβαια αυτό άλλαξε, έγιναν δυσάρεστα πράγματα, τότε όμως οι άνθρωποι αυτοί ήταν νέοι και ωραίοι. Θυμάται επίσης την ημέρα που η Πολωνία έγινε μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ήταν μόνη στο σπίτι και δεν είχε με ποιον να κάνει μια πρόποση για το μέλλον. Γέμισε λοιπόν ένα ποτήρι με κονιάκ και πέρασε μπροστά από όλες τις φωτογραφίες των αγαπημένων προσώπων που έχει στο σπίτι και που δεν έζησαν για να δουν αυτή την ιστορική ημέρα.

Επιστροφή στην Παλαιστίνη

Πριν από δύο χρόνια συνελήφθη από ισλαμιστές στη Γάζα κι έμεινε όμηρος για τέσσερις μήνες. Στην πρώτη επίσκεψή του στα Παλαιστινιακά Εδάφη από τότε, η εικόνα που είδε ήταν πολύ διαφορετική από αυτή που περίμενε.

Η οικογένεια του Αμπού Άχμεντ έχασε το σπίτι της το 1948 κι εκείνος μεγάλωσε στην κατεχόμενη Νάμπλους. Εντάχθηκε στις Ταξιαρχίες των Μαρτύρων του Αλ-Άκσα όταν είδε αμάχους να σκοτώνονται από ισραηλινά πυρά. Στο αποκορύφωμα της ιντιφάντα, καμικάζι της οργάνωσης κτυπούσαν στην Ιερουσαλήμ, το Τελ Αβίβ και άλλες πόλεις. Κι ύστερα από κάθε επίθεση, στη Νάμπλους μοιράζονταν γλυκά. Τα δύο αδέλφια του σκοτώθηκαν. Κι εκείνος ήταν για χρόνια στη λίστα των πιο καταζητούμενων από τον ισραηλινό στρατό. «Ο φόβος κρατούσε 24 ώρες το 24ωρο», λέει στον δημοσιογράφο του ΒΒC Άλαν Τζόνστον. «Ήξερες ότι ο θάνατος ή η φυλακή παραμονεύει».

Ο Τζόνστον μίλησε με πολλούς σαν τον Αμπού Άχμεντ στις πολυάριθμες αποστολές του στα παλαιστινιακά εδάφη. Ύστερα έκανε ένα αναγκαστικό διάλειμμα για να συνέλθει από την τετράμηνη περιπέτειά του στα χέρια του Στρατού του Ισλάμ. Και τώρα συνάντησε ανθρώπους κουρασμένους, απογοητευμένους, παραιτημένους. Ο Αμπού Άχμεντ έχει καταθέσει πια τα όπλα, δεν θέλει να τραυματιστεί ξανά, η μητέρα του δεν έχει άλλο παιδί κι εκείνος παντρεύτηκε και θέλει να κάνει οικογένεια. Αν βέβαια δεν υπάρξει πρόοδος στην κατεύθυνση ενός παλαιστινιακού κράτους, οι πιτσιρικάδες θα ξεχυθούν και πάλι στους δρόμουςαλλά εκείνος δεν θα είναι ανάμεσά τους. Αυτό που έχει μείνει ίδιο στα κατεχόμενα εδάφη είναι το μαύρο χιούμορ με το οποίο οι Παλαιστίνιοι αντιμετωπίζουν την καθημερινότητά τους. Στην πρώτη του επίσκεψη στη Νάμπλους, ο Βρετανός δημοσιογράφος είχε γνωρίσει έναν νεαρό που πέρασε τα μισά παιδικά του χρόνια πετώντας πέτρες σε Ισραηλινούς στρατιώτες. Ποτέ δεν πέτυχε κανέναν. Και κάποια στιγμή, εκεί γύρω στα 18 του χρόνια, αποφάσισε πως πρέπει να έχουν δίκιο εκείνοι που λένε ότι οι Εβραίοι είναι ένας «περιούσιος λαός». Κάποιος τους προστατεύει, σκέφτηκε, δεν εξηγείται διαφορετικά ότι είναι άτρωτοι.

Η κόπωση και η απογοήτευση των Παλαιστινίων φαίνεται πάντως πως αυτήν τη φορά δεν βοηθούν τη Χαμάς, όπως συνέβη στις προηγούμενες εκλογές. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα δημοσκόπησης της Νear Εast Consulting που διενεργήθηκε την περασμένη εβδομάδα στη Δυτική Όχθη, τη Λωρίδα της Γάζας και την Ιερουσαλήμ, το 44% των ερωτηθέντων θα ψήφιζαν τη Φατάχ αν διεξάγονταν βουλευτικές εκλογές την επόμενη εβδομάδα, έναντι 8% που θα ψήφιζαν τη Χαμάς. Αντίστοιχα είναι τα ποσοστά και για τις προεδρικές εκλογές. Τη μεγαλύτερη δημοτικότητα έχει πάντα ο Μαχμούντ Αμπάς, με 38%. Και το 33% των Παλαιστινίων δεν θα πήγαινε καν να ψηφίσει. Ένας στους τρεις Παλαιστίνιους έχει χάσει τελείως την πίστη του σ΄ αυτό που στη Δύση αποκαλείται δημοκρατία.

Οι αλήθειες του Τομ Γουέιτς

Ψάχνοντας στη Wikipedia, βλέπουμε πως τίποτα σημαντικό δεν συνέβη σαν σήμερα πριν από εξήντα χρόνια. Όμως, σταθείτε, λάθος: εκείνη τη μέρα, στην Πομόνα της Καλιφόρνιας, γεννήθηκε ο Τομ Γουέιτς.

Όταν ο Τομ έκλεισε τα δέκα του χρόνια, ο πατέρας του εγκατέλειψε την οικογένειά του. Πριν φύγει, του άφησε ένα ραδιοφωνάκι για να τον θυμάται. «Βρισκόμουν σε απόλυτη σύγχυση», θα έλεγε αργότερα. «Άκουγα ο,τιδήποτε έβγαινε από εκείνο το ραδιόφωνο σαν να ήταν ο πατέρας μου που μου μιλούσε και συνέχιζε να μου στέλνει τα νέα του. Δεν θέλω να υπερτιμήσω τη δύναμη εκείνου του είδους τραγουδιών, ξέρω όμως πως όταν ήμουν μικρός μου έσωσαν τη ζωή». Από εκείνα τα θλιβερά γενέθλια έχουν περάσει ακριβώς πενήντα χρόνια. Κι όταν ο δημοσιογράφος της Λιμπερασιόν του ζητά σήμερα να μιλήσουν για τη μουσική, εκείνος αρνείται, η συνέντευξη γίνεται με αφορμή τον Φανταστικό Κόσμο του Δρα Παρνάσους και τη συμμετοχή του στον ρόλο του διαβόλου. «Τα τραγούδια είναι ταινίες για τ΄ αυτιά», ψιθυρίζει. «Από μία άποψη, είμαι σκηνοθέτης». Αλλά δεν αντιστέκεται για πολύ. «Πιστεύω πως όλες οι τέχνες λαχταρούν το καθεστώς της μουσικής. Βλέπεις κάτι πραγματικά όμορφο στην ταινία και λες: “Πρόκειται για μια πολύ μουσική ερμηνεία!” Όλα έχουν τις ίδιες ρίζες: η πραγματικότητα, η φαντασία, το θάρρος, τα σχέδια...»

Ο Γάλλος δημοσιογράφος ισχυρίζεται ότι το όνομα του Τομ Γουέιτς είναι σχεδόν άγνωστο στους κάτω των 30 ετών. Είναι δυνατόν; Δηλαδή αν ένας εικοσάχρονος ακούσει μια ιδιόρρυθμη, βραχνή φωνή να ερμηνεύει το Ιnnocent when you dream, δεν θα σταματήσει απότομα ό,τι κάνει, δεν θα ρωτήσει τον μπαμπά του ποιος είναι αυτός που τραγουδάει, δεν θα εγγράψει στο υποσυνείδητό του το τέλος αυτού του ύμνου, «Έδωσα μια χρυσή υπόσχεση/ πως δεν θα χωρίσουμε ποτέ/ Ένα μενταγιόν στην αγάπη μου χάρισα/ κι ύστερα την καρδιά της ράγισα/ κι ύστερα την καρδιά της ράγισα»;

Αποκλείεται ένας άνθρωπος που ξεκινά τη ζωή του να μην ψάξει να βρει τι πιστεύει αυτός ο καλλιτέχνης για την αλήθεια. Κι όταν το κάνει, δύσκολα θα ικανοποιηθεί από την απάντηση: «Δεν ξέρω αν υπάρχει κάτι, οτιδήποτε, που μπορούμε να ονομάσουμε αλήθεια. Αυτή η λέξη θα έπρεπε να γράφεται στον πληθυντικό. Όταν αρχίζεις να διηγείσαι μια ιστορία για κάτι που συνέβη, λες ψέματα από την πρώτη λέξη. Ό,τι κι αν παραλείπεις- και παραλείπεις πάντα κάτι- έχει ως αποτέλεσμα να δίνεις μια μορφή σ΄ αυτό που συνέβη και να το εισάγεις στη σφαίρα της φαντασίας».

Να, ας πούμε, διαλέγεις ένα συγκεκριμένο τραγούδι για να το συνδέσεις με τα γενέθλια του Τομ Γουέιτς κι αφήνεις έξω είκοσι ολόκληρα άλμπουμ. Το τελευταίο κυκλοφόρησε πριν από λίγες ημέρες, λέγεται Glitter and Doom Live, ξεκινά με την ιστορία της Λουσίντα.

Άγνοια και υποκρισία

Η ημέρα, ή μάλλον η νύχτα, που άλλαξε τη ζωή του Τζόναθαν Σάφραν Φόερ ήταν όταν τρύπωσε σε ένα εκτροφείο γαλοπούλας της Καλιφόρνια, μαζί με μια ακτιβίστρια την οποία αποκαλεί C. Τα περισσότερα κτίσματα ήταν κλειδωμένα, αλλά οι δύο νυχτερινοί επισκέπτες κατάφεραν να μπουν σε μια αποθήκη όπου υπήρχαν δεκάδες χιλιάδες γαλόπουλα. Στην αρχή οι συνθήκες δεν τους φάνηκαν και τόσο άσχημες. Μερικά γαλόπουλα κοιμόντουσαν. Άλλα αγωνίζονταν να πλησιάσουν τους λαμπτήρες που χρησίμευαν ως υποκατάστατα των μητέρων τους. Και ξαφνικά ο Φόερ άρχισε να συνειδητοποιεί πόσο πολλά ζώα ήταν νεκρά. Πολλά ήταν γεμάτα πληγές, άλλα ήταν βουτηγμένα στο αίμα, κάποια έμοιαζαν με ξερά φύλλα. Η C είδε ένα πουλί να σφαδάζει στο πάτωμα, τα μάτια του είχαν πεταχτεί έξω, το κεφάλι του πήγαινε μπρος-πίσω. Εβγαλε ένα σουγιά και του έκοψε το λαιμό για να σταματήσει να υποφέρει. «Αν το καλοσκεφτείς, είναι τρελό», είπε αργότερα στον Φόερ. «Προσπάθησε να φανταστείς οποιαδήποτε άλλη χρήση από τη γεύση για την οποία να δικαιολογούνται όλα όσα κάνουμε στα ζώα που εκτρέφουμε».

Κάπως έτσι ο Φόερ έγινε χορτοφάγος. Και διηγείται την εμπειρία του στο καινούργιο του βιβλίο με τίτλο «Τρώγοντας ζώα» (εκδ. Little, Βrown and Company), ενώ έχει δημιουργήσει και την ιστοσελίδα www. eatinganimals. com. Το γιατί τρώμε κρέας είναι προφανές, λέει στην εφημερίδα Ρεπούμπλικα . Επειδή μας αρέσει. Επειδή έχει ωραία γεύση και ωραία μυρωδιά. Κι ένα κορίτσι που βλέπουμε στο δρόμο όμως μας αρέσει, αυτό δεν σημαίνει απαραιτήτως ότι του ορμάμε. Μερικές φορές πρέπει να καταστέλλουμε τις επιθυμίες μας. Τώρα που πλησιάζουν οι γιορτές κι ετοιμάζουμε το χριστουγεννιάτικο τραπέζι, καλό είναι να αναρωτηθούμε μερικά πράγματα. Τι ξέρουμε για τη γαλοπούλα; Πώς έζησε, τι της έδωσαν να φάει, πώς τη σκότωσαν;

Το βιβλίο του 32χρονου Φόερ είναι πολύ σκληρό, μερικές φορές θα ήθελες να είναι όλα ψέματα, να πρόκειται για ένα μυθιστόρημα όπως το προηγούμενο βιβλίο του, το Εξαιρετικά Δυνατά και Απίστευτα Κοντά (εκδ. Μελάνι). Τα ζώα, γράφει, παράγουν πολλά περιττώματα. Τα γουρούνια που εκτρέφει η εταιρεία Smithfield Foods, για παράδειγμα, παράγουν τα ίδια περιττώματα με τους κατοίκους της Καλιφόρνια και του Τέξας μαζί. Αντίθετα με τις πόλεις, όμως, τα εκτροφεία δεν έχουν συστήματα επεξεργασίας των αποβλήτων. Τα περιττώματα απορρίπτονται σε τεχνητές λίμνες και από εκεί «μεταναστεύουν» στα κοντινά ποτάμια, σκοτώνοντας ψάρια και αφήνοντας πίσω τους νεκρές ζώνες. Σύμφωνα με την αμερικανική Υπηρεσία Προστασίας του Περιβάλλοντος, κάπου 56.000 χιλιόμετρα υδάτινων διόδων έχουν μολυνθεί από περιττώματα ζώων.

Ο συγγραφέας δεν μας ζητά να γίνουμε χορτοφάγοι. Μας καλεί απλώς να είμαστε ενημερωμένοι και να αναλαμβάνουμε τις ευθύνες μας. Οι χειρότεροι εχθροί, λέει, είναι η υποκρισία και η άγνοια.

Η οργή του Θεού

Κάθε Αφρικανός παράγει 0,3 τόνους διοξειδίου του άνθρακα τον χρόνο, έναντι 20 τόνων που παράγει κάθε Αμερικανός. Αλλά το 2020 οι πλημμύρες θα πλήξουν τουλάχιστον 75 εκατομμύρια Αφρικανούς. Και οι σοδειές θα μειωθούν στο μισό.

O Θεός είναι πολύ θυμωμένος με τη Μαδαγασκάρη, λέει ο Τοβοχερίζο Ραομπιζαόνα, εκπρόσωπος του Συστήματος Έγκαιρης Προειδοποίησης στο Αμποβόμπε, πρωτεύουσα μιας από τις περιοχές που έχουν πληγεί περισσότερο από την ξηρασία. Και είναι θυμωμένος επειδή πολλοί κάτοικοι τρώνε τον τελευταίο καιρό χελώνες, κάτι που είναι απαγορευμένο. Λόγω της έλλειψης βροχών, η σοδειά τόσο του Δεκεμβρίου όσο και του Απριλίου ήταν δραστικά μειωμένη. Ο κόσμος πουλάει έτσι τα ζώα του για να ζήσει. Κι επειδή οι νόμοι της αγοράς είναι αμείλικτοι, η τιμή των ζώων πέφτει και η τιμή του ρυζιού και της μανιόκας ανεβαίνει. Ποιος την πληρώνει; Οι χελώνες. Πολλοί πιστεύουν λοιπόν ότι ο λόγος που δεν βρέχει είναι επειδή κάποιοι απελπισμένοι τρώνε χελώνες.

Ο Θεός είναι πολύ θυμωμένος μ΄ αυτό το νησί, συμφωνεί και o Βαλιοτάκι, ένας γέρος αρχηγός στο Ανζαμαχαβέλο, μία κοινότητα 1.500 ψυχών. Και είναι θυμωμένος επειδή τον τελευταίο καιρό κάποιες συμμορίες νεαρών που δεν βρίσκουν δουλειά ούτε στη γη ούτε στα ορυχεία επιτίθενται στα χωριά, σκοτώνουν τους άνδρες και κακοποιούν τις γυναίκες. «Δεν σέβονται τις παραδόσεις», λέει ο Βαλιοτάκι. Εδώ ο κόσμος δεν ξεγελά την πείνα του με χελώνες, αλλά με φραγκόσυκα. Αλλά ούτε εδώ βρέχει. Και μεταξύ των παιδιών, τα κρούσματα υποσιτισμού πολλαπλασιάζονται. «Η χρονιά αυτή είναι δύσκολη», λέει ο Αρμάντ Τοτζαράζα, γιατρός σ΄ ένα από τα λιγοστά νοσοκομεία της περιοχής.

Αν για τη Δύση οι κλιματικές αλλαγές είναι ακόμη κάτι μάλλον θεωρητικό, το τίμημα που πληρώνει η Μαδαγασκάρη είναι μεγάλο. Σύμφωνα με τη Unicef, 31.000 μωρά πεθαίνουν στο νησί κάθε χρόνο, 80.000 παιδιά, οκτώ γυναίκες την ημέρα. Άλλα 250.000 παιδιά είναι θύματα υποσιτισμού. Ο Βορράς υποφέρει από καταστροφικούς κυκλώνες, ο Νότος από ξηρασία. Οι αγρότες δεν ξέρουν πια τι και πότε να φυτέψουν. Πηγαίνουν λοιπόν στα δάση και κόβουν ξύλα για να τα πουλήσουν. Όσο περισσότερο γυμνώνονται τα δάση, βέβαια, τόσο μεγαλύτερη είναι η ξηρασία. Και σαν να μη φτάνουν όλα αυτά, έγινε και πραξικόπημα τον περασμένο Μάρτιο, εξοργίστηκε η Παγκόσμια Τράπεζα και έκοψε τη βοήθεια. Τα σχολεία και τα νοσοκομεία υπολειτουργούν. Ευτυχώς που υπάρχουν κάποιες μεμονωμένες πρωτοβουλίες, όπως το Παγκόσμιο Πρόγραμμα Τροφίμων που ανέλαβε να χρηματοδοτήσει η Γαλλία. Εκατόν εβδομήντα χιλιάδες παιδιά έχουν πια εγγυημένο ένα γεύμα την ημέρα: η διαφορά είναι τεράστια, εξηγεί μια καθηγήτρια στον απεσταλμένο της Ελ Παΐς, από τις δέκα το πρωί τα παιδιά δεν μπορούσαν να συγκεντρωθούν από την πείνα. Έρχεται και η Κοπεγχάγη, δεν μπορεί, όλοι θα ακούσουν με προσοχή τον αντιπρόσωπο της Μαδαγασκάρης.

Η πραγματική οικουμενικότητα

Η Συνθήκη της Λισαβώνας βρίσκεται επιτέλους σε ισχύ. Ένα άχρωμο τρίο (Βαν Ρόμπαϊ, Άστον, Μπαρόζο) αναλαμβάνει τα ηνία της Ευρώπης. Κι ένας μεγάλος διανοούμενος, ο Εντγκάρ Μορέν, αναλύει τι έχει μείνει από το ευρωπαϊκό ιδεώδες.

ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΨΕΥΣΗ ΤΩΝ ΕΛΠΙΔΩΝ. «Η πτώση του Τείχους του Βερολίνου προκάλεσε μια απίστευτη αγαλλίαση. Είχα την αίσθηση μιας καινούργιας αρχής, η δημοκρατία είχε θριαμβεύσει. Οι χώρες που είχαν αποτινάξει την κομμουνιστική ηγεμονία διψούσαν για Ευρώπη. Κανείς δεν είχε προβλέψει όμως την κρίση του καπιταλισμού και τις ολέθριες συνέπειές της. Ανάμεσα σ΄ αυτές είναι και η απώλεια της εμπιστοσύνης στην πρόοδο και το μέλλον. Όταν χάνεται το μέλλον, όταν το σήμερα είναι γεμάτο αγωνία, δεν μένει παρά η επιστροφή στις αληθινές ή ψεύτικες ρίζες. Στην Ευρώπη, η οικονομική παγκοσμιοποίηση και ο θρίαμβος των εθνικισμών αφάνισαν τη σοσιαλδημοκρατία. Στη Γαλλία, η Αριστερά είναι νεκρή».

ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΤΗΤΑ. «Είναι αλήθεια ότι η ευρωπαϊκή οικουμενικότητα είναι αφηρημένη. Εξίσου αφηρημένη ήταν και η κομμουνιστική οικουμενικότητα, αφού αρνιόταν τη συγκεκριμένη πραγματικότητα κάθε χώρας. Για μένα, η μεγάλη ευρωπαϊκή οικουμενικότητα είναι αυτοκριτική. Είναι η οικουμενικότητα του Μontaigne, ο οποίος έδειξε ότι οι πραγματικοί βάρβαροι ήταν οι κονκισταδόρες και όχι οι κανίβαλοι Ινδιάνοι. Ο κληρονόμος του είναι ο Κλωντ Λεβί-Στρως. Η πραγματική οικουμενικότητα είναι εκείνη που σέβεται τις διαφορές: ο θησαυρός της είναι οι διαφορές, αλλά ο θησαυρός των διαφορών είναι η ενότητα. Κι αυτό συχνά το ξεχνάμε. Όταν εφορμάμε στις ιδιαιτερότητες, ξεχνάμε το οικουμενικό. Κι όταν ξεχνάμε τις ιδιαιτερότητες, μένουμε στο αφηρημένο. Η κυρίαρχη σκέψη δεν μπορεί να συλλάβει τη σχέση ανάμεσα στην ενότητα και τη διαφορετικότητα».

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ. «Η Ευρώπη είναι ανίκανη να προκαλέσει μια πολιτιστική αναγέννηση. Η τεχνοκρατική επικράτηση των Βρυξελλών επέβαλε παντού την ομοιογενοποίηση αντί να καλλιεργήσει την ενότητα μέσα στη διαφορετικότητα. Δεν μπορεί να δημιουργηθεί αυθαιρέτως ένας ευρω παϊκός λαός, μπορεί όμως να αναπτυχθεί μια ευρωπαϊκή συνείδηση μέσα από τη συγκρότηση πανευρωπαϊκών πολιτικών κομμάτων και συνδικάτων».

ΓΙΑ ΤΟΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟ. «Η σύγχρονη Ευρώπη είναι μεταχριστιανική. Δεν είναι χριστιανική ούτε η δημοκρατία ούτε η επιστήμη ή η τεχνική. Ποιο πράγμα έχει χριστιανική προέλευση; Η εκκοσμικευμένη αδελφοσύνη του Ευαγγελίου».

ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥΣ ΜΥΘΟΥΣ . «Γνωρίσαμε θρησκείες που επαγγέλλονταν τη σωτηρία επί της Γης, όπως τον κομμουνισμό. Δεν μπορούμε να ζήσουμε χωρίς μύθους ούτε χωρίς μια πίστη. Αδυνατώ να πιστέψω στις δι΄ αποκαλύψεως θρησκείες, αλλά έχω τον δικό μου μύθο, που είναι η Αγάπη και η Αδελφοσύνη. Αντίθετα με κάποιους θρήσκους, δεν με χαροποιεί ότι η Βίβλος παρουσιάζει τον άνθρωπο κατ΄ εικόνα του Θεού. Αυτό τον έκανε να πιστέψει ότι μπορεί να κατακτήσει τη φύση. Σήμερα πρέπει να ξαναβρούμε τον δεσμό μας με τη βιόσφαιρα».

(Από συνέντευξη που έδωσε ο Γάλλος κοινωνιολόγος και φιλόσοφος στη Λιμπερασιόν )

Ισλάμ, μία ευρωπαϊκή θρησκεία

Οι καταδίκες δεν αρκούν. Ούτε οι διακηρύξεις του τύπου «Είμαστε όλοι μιναρέδες!» Η απάντηση στις προκλήσεις πρέπει να είναι μαχητική, πρωτότυπη και αποτελεσματική.

«Στο όνομα του Παντοδύναμου Θεού. Ο λαός και τα καντόνια της Ελβετίας, με επίγνωση της ευθύνης τους απέναντι στη Δημιουργία...»: έτσι αρχίζει το ελβετικό Σύνταγμα, που υπερψηφίστηκε πριν από δέκα χρόνια μόνο από το 60% των ψηφοφόρων. Ένας τεράστιος σταυρός κυριαρχεί στην ελβετική σημαία. Προς τι λοιπόν η έκπληξη για το γεγονός ότι οι Ελβετοί ψηφοφόροι αποφάσισαν να μην υπάρχουν μιναρέδες δίπλα στα καμπαναριά, τα οποία έτσι κι αλλιώς κυριαρχούν στις πόλεις και τα χωριά; Και ποιος αμφιβάλλει ότι αν γινόντουσαν ανάλογα δημοψηφίσματα και σε άλλες χώρες (συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας), το «όχι» στους μιναρέδες θα είχε παντού ισχυρή παρουσία;

Ο Ταγίπ Ερντογάν έχει δίκιο: τέτοια ζητήματα δεν τίθενται στην κρίση του λαού. Η ελευθερία της λατρείας είναι θεμελιώδες δικαίωμα, δεν είναι κάτι που εγκρίνεται ή απορρίπτεται σε δημοψηφίσματα. Οι ελβετικές αρχές έπεσαν στην παγίδα που έστησαν το ακροδεξιό Λαϊκό Κόμμα και η δεξιά Δημοκρατική Ένωση του Κέντρου. Τα κόμματα αυτά ήθελαν στην αρχή να αρχίσουν μια εκστρατεία εναντίον των παραδοσιακών ισλαμικών μεθόδων σφαγής των ζώων, φοβήθηκαν όμως ότι με τον τρόπο αυτό θα προσέβαλλαν την ευαισθησία των 18.000 Εβραίων της χώρας. Έστρεψαν έτσι τα πυρά τους εναντίον ενός πιο βολικού και πιο ορατού συμβόλου του Ισλάμ: των μιναρέδων. Εκμεταλλεύτηκαν τον φόβο και τη σύγχυση των πολιτών, που βλέπουν γύρω τους καινούργιους ανθρώπους, καινούργια χρώματα του δέρματος, καινούργια σύμβολα, και αναρωτιούνται: «Ποιες είναι οι ρίζες μας;», «Ποιοι είμαστε;», «Ποιο θα είναι το μέλλον μας;», «Μήπως πραγματικά η κοινωνία μας κινδυνεύει να εξισλαμιστεί;».

Η ευθύνη για το θλιβερό αποτέλεσμα του ελβετικού δημοψηφίσματος δεν ανήκει όμως μόνο στους λαϊκιστές, γράφει στην Γκάρντιαν ο Ελβετός καθηγητής Ταρίκ Ραμαντάν, που διδάσκει Σύγχρονες Ισλαμικές Σπουδές στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Ανήκει σε όλα τα πολιτικά κόμματα της Ευρώπης, που απέτυχαν να πείσουν τους πολίτες ότι το Ισλάμ αποτελεί πλέον μια ευρωπαϊκή θρησκεία και ότι η ανεργία, η φτώχεια και η βία αποτελούν οικουμενικά προβλήματα. Ανήκει και στους ίδιους τους Μουσουλμάνους, που προσπαθούν να φαίνονται όλο και λιγότερο αντί να συγκροτούν συμμαχίες με τα προοδευτικά κόμματα και τις οργανώσεις. Και τώρα τι γίνεται; Η εικονοκλαστική ελβετική ιστοσελίδα largeur. com έχει μια ιδέα: τα τέσσερα καντόνια που απέρριψαν την απαγόρευση των μιναρέδων να χορηγήσουν στα ισλαμικά κέντρα καθεστώς δημόσιου χαρακτήρα, όπως ακριβώς έχουν κάνει με τους εβραϊκούς χώρους λατρείας. Μια τέτοια κίνηση, συμβολική χωρίς αμφιβολία, θα αποτελούσε απάντηση στην προσπάθεια επιβολής ενός χριστιανικού φονταμενταλισμού. Και θα έδειχνε στους Μουσουλμάνους ότι δεν είναι απόβλητοι, δεν είναι μόνοι, δεν συνιστούν απειλή, αλλά μια ευκαιρία.

Σύμφωνο με τον διάβολο

Να λοιπόν που με αφορμή την πολύνεκρη επίθεση στο ρωσικό τρένο ξαναθυμηθήκαμε τους Τσετσένους. Μα η σύγκρουση αυτή δεν είχε τελειώσει, ο Πούτιν και οι τοπικοί του αντιπρόσωποι δεν είχαν συντρίψει τους τρομοκράτες;

Μετά τον δεύτερο πόλεμο στην Τσετσενία, το Γκρόζνι έχει μεταμορφωθεί. Το κέντρο της πόλης έχει γεμίσει με σούπερ μάρκετ, εστιατόρια που πουλάνε σούσι και καταστήματα με ηλεκτρονικά είδη. Την ίδια ώρα άνθρωποι εξαφανίζονται, ακόμη και μέρα μεσημέρι. Άλλοτε τις συλλήψεις τις έκαναν κουκουλοφόροι. Σήμερα μπαίνουν στα σπίτια ένστολοι αστυνομικοί που ανήκουν στις δυνάμεις ασφαλείας του προέδρου Καντίροφ. Έγινε δηλαδή αυτό που ήθελε ο Πούτιν: το έργο της καταστολής πέρασε από τους Ρώσους στα χέρια των Τσετσένων. Τα περισσότερα θύματα, όμως, καταλήγουν σε ρωσικές φυλακές. Πολλοί Τσετσένοι κρατούμενοι, για παράδειγμα, μεταφέρονται στη Σιβηρία. Εκεί τους εκθέτουν σκοπίμως σε ιούς ή τους φέρνουν σε επαφή με φυματικούς κρατούμενους, με αποτέλεσμα οι περισσότεροι απ΄ αυτούς να πεθαίνουν.

Αυτά λέει σε συνέντευξή του στη Φιγκαρό ο Τζόναθαν Λίτελ, γνωστός από το μυθιστόρημά του «Ευμενίδες», που επισκέφθηκε επανειλημμένα την Τσετσενία στο πλαίσιο ανθρωπιστικών αποστολών και έγραψε ένα βιβλίο με τίτλο «Τσετσενία, έτος τρίτο» (εκδ. Gallimard). Ύστερα από μια διετία «εξομάλυνσης», τονίζει, η κατάσταση έχει εκτραχυνθεί ξανά. Και δεν υπάρχει πια κανείς να υπερασπιστεί τα θύματα των θηριωδιών. Κάποτε το έργο αυτό το είχε αναλάβει η οργάνωση Μνήμη. Μετά τη δολοφονία της Νατάλια Εστεμίροβα όμως, που ερευνούσε συγκεκριμένες υποθέσεις για λογαριασμό της οργάνωσης, ο Καντίροφ αποφάσισε να απαλλαγεί μια και καλή από τους ενοχλητικούς ακτιβιστές. Έστησε μια δίκη για δυσφήμηση εναντίον του διευθυντή της οργάνωσης, του Όλεγκ Ορλόφ, και έδιωξε όσα στελέχη της είχαν απομείνει στο Γκρόζνι. Όλα αυτά, βέβαια, με τη στήριξη της Μόσχας.

Η ιδεολογία της ανεξαρτησίας της Τσετσενίας είναι πια νεκρή, λέει ο Λίτελ. Οι θεωρητικοί αυτής της ιδέας είτε πέθαναν είτε εξορίστηκαν ή «ενσωματώθηκαν». Οι αντάρτες έχουν ξαναρχίσει τη δράση τους, κυρίως όμως με επιθέσεις αυτοκτονίας, γεγονός που δείχνει την αποδυνάμωσή τους. Ο μεγαλύτερος κίνδυνος προέρχεται από την εξαγωγή της τρομοκρατίας στη Ρωσία. Ρώσοι αστυνομικοί εφαρμόζουν τις μεθόδους που έμαθαν στην Τσετσενία. Τα βασανιστήρια στα τμήματα έχουν αυξηθεί. Αλλά οι τρομοκρατικές επιθέσεις έχουν αυξηθεί και στις γειτονικές δημοκρατίες. Στο Νταγκεστάν επικρατεί το απόλυτο χάος. Μάταια το Κρεμλίνο αναζητεί λύσεις. Κάποιοι λένε ότι η Ρωσία μπορεί να ζήσει μ΄ έναν πόλεμο μικρής έντασης στον Καύκασο, κάποιοι άλλοι όμως ανησυχούν για την ασφάλεια των Ολυμπιακών Αγώνων του 2014 στο Σότσι.

Τελικά ποιος νίκησε στον πόλεμο, οι Ρώσοι ή οι Τσετσένοι; «Και οι δύο νομίζουν πως νίκησαν. Αλλά οι Ρώσοι υπέγραψαν ένα σύμφωνο με τον διάβολο. Γιατί αν η στρατιωτική ήττα της αντίστασης είναι πλήρης, η ισλαμική αντίσταση θεριεύει στις γειτονικές δημοκρατίες...»