Η επιστροφή των νεο-συντηρητικών

Υπάρχει περίπτωση, σε μερικά χρόνια από τώρα, η Ευρώπη και ο υπόλοιπος κόσμος να νοσταλγούν τα χρόνια που την Αμερική την κυβερνούσε ο Μπους; Δεν έχουμε φτάσει άραγε στον πάτο, στο μη περαιτέρω;

Ένας από τους στενότερους φίλους του είναι ο Ουίλιαμ Κρίστολ, ο νεο-συντηρητικός διευθυντής του περιοδικού «Weekly Standard» που υποστήριξε με θέρμη τον πόλεμο στο Ιράκ. Επικεφαλής των συμβούλων του για θέματα εξωτερικής πολιτικής είναι ο Ράντυ Σένεμαν, ένας άλλος γνωστός νεο-συντηρητικός, που ίδρυσε την Επιτροπή για την Απελευθέρωση του Ιράκ. Οι διαβόητοι neocons, που νομίζαμε ότι είχαν πέσει σε δυσμένεια μετά την παταγώδη αποτυχία του δόγματος περί «εξαγωγής της δημοκρατίας», επιστρέφουν δριμύτεροι. Και μάλιστα από τη χειρότερη (για τον υπόλοιπο κόσμο) δυνατή θέση: ως σύμβουλοι ενός ανθρώπου που έχει μεγάλες πιθανότητες να είναι ο επόμενος πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών.

«Οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι μια απαραίτητη χώρα γιατί έχουμε αποδείξει ότι είμαστε η μεγαλύτερη δύναμη του καλού στην ανθρώπινη ιστορία. Έχουμε την πρόθεση να συνεχίσουμε να χρησιμοποιούμε την κυριαρχία μας στις παγκόσμιες υποθέσεις για το καλό της ανθρωπότητας», δήλωνε ο Τζων ΜακΚέιν το 1999. Ένα χρόνο αργότερα, υποσχόταν ότι θα εξοπλίζει και θα εκπαιδεύει, τόσο από το εσωτερικό όσο και από το εξωτερικό, «δυνάμεις που θα ανατρέπουν τις κυβερνήσεις και θα εγκαθιστούν ελεύθερες και δημοκρατικά εκλεγμένες κυβερνήσεις». Ο ήρωας του Βιετνάμ, που στο παρελθόν θεωρούνταν ένας συντηρητικός ρεαλιστής, είχε προσχωρήσει πλέον στο στρατόπεδο των νεο-συντηρητικών. Ακολούθησε βέβαια το φιάσκο του Ιράκ, που μπορεί να τον έκανε να αναθεωρήσει κάποιες απόψεις του. Μόλις πέρυσι, όμως, συνελήφθη να τραγουδά «Βomb, bomb Ιran» στον ρυθμό του «Βarbara Αnn» των Βeach Βoys.

Δεν υπάρχει κανένας λόγος να πιστέψουμε την υπόσχεση που έδωσε πρόσφατα ο ΜακΚέιν στο Λονδίνο ότι θα ακούει περισσότερο τους συμμάχους της Αμερικής, γράφει στη «Φαϊνάνσιαλ Τάιμς» ο καθηγητής Ανατολ Λίβεν, συγγραφέας του βιβλίου «Αmerica Right or Wrong». Το μίσος του για τη Ρωσία (που πιστεύει ότι πρέπει να αποβληθεί από την Ομάδα των Οκτώ) δεν αποτελεί καλό οιωνό. Και το εκρηκτικό του ταμπεραμέντο κάνει τον Μπους να φαίνεται μπροστά του ένας σώφρων πολιτικός. Στο Βιετνάμ επέδειξε βέβαια αξιοθαύμαστη γενναιότητα. Η οδυνηρή του εμπειρία τον οδήγησε να αντιτίθεται σε οποιαδήποτε μορφή βασανιστηρίων από τις αμερικανικές δυνάμεις. Και για την ηλικία του χαρακτηρίζεται από ένα αξιοζήλευτο πάθος. Όπως γράφει ο Λίβεν, όμως, μερικές από τις μεγαλύτερες καταστροφές του 20ού αιώνα προκλήθηκαν ακριβώς από ανθρώπους γενναίους, τίμιους, με μια παθιασμένη αίσθηση της εθνικής τους αποστολής.

Πώς θα αποτραπεί λοιπόν η εκλογή ενός τέτοιου ανθρώπου στην προεδρία; Μπροστά στον εμφύλιο που έχει ξεσπάσει στο Δημοκρατικό Κόμμα, κάποια στελέχη έχουν αρχίσει πάλι να διακινούν τη «λύση Γκορ». Τoo undemocratic, too boring.

Ανοιχτή πληγή

Αυτό που έγινε την περασμένη εβδομάδα σε μια κινηματογραφική αίθουσα της Μόσχας θύμισε στους μεγαλύτερους την εποχή της περεστρόικα, όταν ταινίες απαγορευμένες για πολλές δεκαετίες προβάλλονταν επιτέλους μπροστά σε ένα προνομιούχο κοινό. Η Ένωση Σκηνοθετών της Ρωσίας είχε καλέσει 1.000 ανθρώπους να παρακολουθήσουν την προβολή της ταινίας «Κατύν» του Αντρέι Βάιντα, που δεν έχει λάβει ακόμη άδεια να προβληθεί στους κινηματογράφους και ίσως να μη λάβει ποτέ. Αφού γέμισε ασφυκτικά η αίθουσα, δόθηκε άδεια να μπουν και οι 500 άνθρωποι που διαπληκτίζονταν απ΄ έξω, οι οποίοι κάθησαν στο πάτωμα. Κι όλοι μαζί, συγκλονισμένοι, παρακολούθησαν πώς η ΝΚVD (όπως λέγονταν οι ρωσικές μυστικές υπηρεσίες πριν μετονομαστούν σε ΚGΒ) εκτέλεσε 4.421 Πολωνούς αξιωματικούς και στρατιώτες την άνοιξη του 1940 σε ένα δάσος του Σμολένσκ. Αν υπολογιστούν και τα θύματα αναλόγων επιχειρήσεων σε περιοχές που ανήκουν σήμερα στη Ρωσία, την Ουκρανία και τη Λευκορωσία, ο συνολικός αριθμός των νεκρών Πολωνών στρατιωτικών φτάνει τους 21.587.

Ο Βάιντα ήταν παρών στην προβολή. Κι όταν τελείωσε, εξέφρασε δύο ευχές. Η πρώτη ήταν να αποκτήσει πρόσβαση στα έγγραφα που αφορούν τον πατέρα του, ο οποίος ήταν ένα από τα θύματα εκείνης της σφαγής. Και η δεύτερη, να προβληθεί η ταινία στους κινηματογράφους και την τηλεόραση. «Συγκλονιστήκαμε όσο κι εσείς», δήλωσε η Λιουντμίλα Αλεξέγιεβα, βετεράνα ακτιβίστρια των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, κρατώντας το χέρι του Πολωνού σκηνοθέτη. «Άλλωστε, οι δήμιοι ήταν δικοί μας».

Η Μόσχα αναγνώρισε τα γεγονότα του Κατύν μόλις το 1990, χαρακτηρίζοντάς τα «κατάχρηση εξουσίας». Δεκατέσσερα χρόνια αργότερα, θεωρώντας ότι όλοι οι δράστες του εγκλήματος είχαν πλέον πεθάνει, η στρατιωτική εισαγγελία της Ρωσίας κήρυξε το τέλος των ερευ νών και χαρακτήρισε απόρρητο μεγάλο μέρος του περιεχομένου τους. Όλες οι προσπάθειες της οργάνωσης Μνήμη να αποκατασταθούν τα θύματα προσέκρουσαν σε τείχος. Το 2005 το πολωνικό κοινοβούλιο ζήτησε να χαρακτηριστεί η σφαγή του Κατύν «πράξη γενοκτονίας», ενώ συγγενείς των θυμάτων κατέφυγαν με ανάλογο αίτημα στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο. Αλλά η πληγή παραμένει ανοιχτή.

Όπως λέει στο περιοδικό Frontpagemagazine η καθηγήτρια Άννα Τσεντσιάλα, συγγραφέας του βιβλίου «Κατύν: Ένα έγκλημα χωρίς τιμωρία», ο κυριότερος λόγος για την αρνητική στάση των Ρώσων είναι ότι το Κατύν κηλιδώνει την ηρωική εικόνα που έχει σχηματιστεί για τους Ρώσους οι οποίοι πολέμησαν κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Σημαντικό ρόλο παίζει και η σημερινή στάση του Κρεμλίνου απέναντι στον Στάλιν: ήταν ένας μεγάλος ηγέτης, που αναγκάστηκε να κάνει ορισμένα οδυνηρά πράγματα για το καλό του έθνους. Τα εκατομμύρια των Σοβιετικών πολιτών που εκτελέστηκαν ή πέθαναν από την πείνα στα γκουλάγκ ήταν οι «παράπλευρες απώλειες».

Αλλαγή σελίδας στο «Νουβέλ Ομπζερβατέρ»

Μπορεί ένας επιτυχημένος επιχειρηματίας να αποκαταστήσει το κύρος ενός ιστορικού περιοδικού που έκανε «ένα λάθος μέσα σε 44 χρόνια»; Στον «Νουβέλ Ομπζερβατέρ», πάντως, δεν έχουν την πολυτέλεια να κάνουν πειράματα.

ΜΙΑ ΔΙΑΠΙΣΤΩΣΗ. «Με εξαίρεση τη Μοντ, οι εφημερίδες πέφτουν η μία μετά την άλλη στα χέρια του μεγάλου κεφαλαίου»: το λέει - κατά σύμπτωση στη Μοντ - ο απερχόμενος ιδιοκτήτης του Νουβέλ Ομπζερβατέρ . Όπως επισημαίνει ο 82χρονος Κλωντ Περντριέλ, το να διευθύνεις ένα έντυπο δεν σημαίνει πλέον να διευθύνεις μόνο ένα γραπτό περιεχόμενο, αλλά και μια ιστοσελίδα που αποκτά όλο και μεγαλύτερη σημασία, καθώς και ένα σύνολο πολυμέσων που σου επιτρέπει να εξισορροπείς το κόστος σε μία περίοδο που τα έσοδα του γραπτού Τύπου από τη διαφήμιση μειώνονται συνεχώς. Ε, όλα αυτά είναι πολλή δουλειά για έναν άνθρωπο.

ΜΙΑ ΥΠΕΡΒΟΛΗ. Όταν ο Περντριέλ και ο Ζαν Ντανιέλ ίδρυσαν τον Νουβέλ Ομπζερβατέρ, πριν από 44 χρόνια, το έκαναν για να υπερασπιστούν θεμελιώδεις αρχές όπως ο αγώνας κατά του αντισημιτισμού, του ρατσισμού και της αδικίας, και η υπεράσπιση των δικαιωμάτων των γυναικών και των σεξουαλικών μειονοτήτων. Η Κάρλα Μπρούνι θα έπρεπε να τα γνωρίζει αυτά όταν αναρωτήθηκε τι θα πάθαιναν οι Εβραίοι αν υπήρχαν τέτοιες ιστοσελίδες την εποχή του πολέμου. Τούτου λεχθέντος, ο Περντριέλ (όπως και ο Ντανιέλ) θεωρεί λάθος την «αποκάλυψη» του SΜS που φέρεται να έστειλε ο Σαρκοζί στην πρώην γυναίκα του- το περίφημο «αν γυρίσεις, τα ακυρώνω όλα». Ένα λάθος μέσα σε 44 χρόνια, μονολογεί... Είναι πολύ; Όχι, δεν είναι πολύ, monsieur Ρerdriel. Αλλά δεν είναι ένας κάπως αλαζονικός απολογισμός;

ΜΙΑ ΑΠΟΦΑΣΗ. Ο Περντριέλ, που κατέχει το 93% των μετοχών του Νουβέλ Ομπζερβατέρ, αναζητούσε χρόνια τον διάδοχό του. Ανάμεσα στις εναλλακτικές λύσεις είχε σκεφτεί και τον Κολομπανί, πρώην διευθυντή της Μοντ , αλλά συνειδητοποίησε ότι δεν θα τον δέχονταν εύκολα στο περιοδικό. Κατέληξε έτσι στο αφεντικό της Fnac, τον 48χρονο Ντενί Ολιβιέν, που βρί σκεται στη «γραμμή της σοσιαλδημοκρατίας, με σεβασμό της οικονομίας της αγοράς, αλλά αριστερό προσανατολισμό». Σε αυτόν θα παραδώσει ένα περιοδικό με 230 εργαζομένους (από τους οποίους οι 150 είναι δημοσιογράφοι) και κυκλοφορία λίγο πάνω από μισό εκατομμύριο τεύχη.

ΤΟ ΙΔΑΝΙΚΟ ΠΡΟΣΩΠΟ; Πρώην μποξέρ και παίκτης του ράγκμπι, ο Ολιβιέν έχει διευθύνει στο παρελθόν την Αιρ Φρανς και το καλωδιακό κανάλι Canal+. Το 2003, σε μια περίοδο που οι πωλήσεις δίσκων και DVD σημείωναν πτώση, ανέλαβε τη Fnac και κατάφερε να τη βγάλει από την υπαρξιακή της κρίση προωθώντας την ανάπτυξή της στο εξωτερικό. Κάποιοι παραπονιούνται για την κοινωνική του πολιτική, αλλά οι απεργίες σταμάτησαν και ο τζίρος ανέβηκε. Ο Ολιβιέν είναι προφανώς ένας φιλόδοξος άνθρωπος. Θα πρέπει να θυμάται, όμως, ότι άλλο επιχειρήσεις κι άλλο δημοσιογραφία.

Το νέο πρόσωπο της εξέγερσης

«Λογικευτείτε!»: αυτό ήταν το μήνυμα που έστειλε τον περασμένο Νοέμβριο από το blog της η 45χρονη Βελγίδα Μαρί-Κλαιρ Ουάρ προς τους πολιτικούς που αδυνατούσαν να σχηματίσουν κυβέρνηση. Την άλλη μέρα, 35.000 άνθρωποι εξέφραζαν με αυτό το σύνθημα την οργή τους στον δρόμο...

Στο Ιράν είναι οι γυναίκες. Εκατοντάδες από αυτές διαδήλωσαν τον περασμένο Δεκέμβριο στο Πανεπιστήμιο της Τεχεράνης με συνθήματα όπως «Ούτε πόλεμος ούτε φασισμός» ή «Οι γυναίκες πρέπει να αποφασίζουν για την τύχη τους, όχι το κράτος». Σημαντική είναι η παρουσία τους και στα blogs, τα οποία έχουν ήδη ξεπεράσει το μισό εκατομμύριο. «Είναι πολύ πιο δύσκολο να ελεγχθούν τα blogs από τις εφημερίδες. Επιπλέον, τα blogs ενισχύουν τους δεσμούς με το εξωτερικό», λέει στην Ελ Παΐς ο Ιβάν Μπρίσκο, από το ισπανικό Ίδρυμα για τις Διεθνείς Σχέσεις και τον Εξωτερικό Διάλογο (Fride). Οι Ιρανοί μπορούν βέβαια να ζητήσουν συμβουλές από την κυβέρνηση της Κούβας, που τοποθέτησε «φίλτρα» στο δημοφιλές blog της 32χρονης Γιοάνι Σάντσες (1,2 εκατομμύρια hits τον περασμένο μήνα), με αποτέλεσμα να απαιτούνται πλέον πάνω από 15 λεπτά για την πρόσβαση σε αυτό...

Στο Πακιστάν είναι οι δικηγόροι και οι δικαστές. Άριστα οργανωμένοι και με πολύ καλή γνώση των νομικών παγίδων στις οποίες θα μπορούσαν να πέσουν, βγήκαν από τα γραφεία τους τους τελευταίους μήνες και διαδήλωσαν μαζικά κατά των παρεμβάσεων του προέδρου Μουσάραφ στο Ανώτατο Δικαστήριο. «Οι δικηγόροι έκαναν για το Πακιστάν περισσότερα απ΄ ό,τι όλα τα κόμματα της αντιπολίτευσης μαζί τα τελευταία χρόνια» εξηγεί ο Αλί Νταγιάν Χασάν, από το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στο Ισλαμαμπάντ.

Στο Θιβέτ, όπως παλιότερα στη Βιρμανία, είναι οι μοναχοί. Τους βλέπουμε τον τελευταίο καιρό να βγαίνουν από τα μοναστήρια τους και να διαμαρτύρονται για την καταστολή, πληρώνοντας όλο και συχνότερα την τόλμη τους με τη ζωή τους. Δεκαπέντε από αυτούς, μερικοί κάτω από είκοσι χρόνων, κόσμησαν προχθές το πρωτοσέλιδο της Ιντιπέντεντ, με τον τίτλο «Αγνοούνται». Η Διεθνής Αμνηστία ζητά από την κινεζική κυβέρνηση την άμεση απελευθέρωσή τους.

Σε όλο τον κόσμο, οι πρωταγωνιστές των διαδηλώσεων διαμαρτυρίας έχουν αλλάξει. Δεν είναι πια κάποιες οργανώσεις ιδεολογικού, θρησκευτικού ή ταξικού χαρακτήρα, αλλά άμορφες ομάδες που ξεφεύγουν από τα στερεότυπα. Δεν αγωνίζονται για την ανατροπή του συστήματος, αλλά για την απόκτηση περισσότερων κοινωνικών και πολιτικών ελευθεριών. Δεν εκφράζονται μέσα από συνέδρια, αλλά από ηλεκτρονικούς τόπους. Ένας από τους σημαντικότερους, το Global Voices, δέχεται 50.000 επισκέψεις την ημέρα. «Το Ιnternet προσφέρει στους πολίτες όλου του κόσμου έναν απλό και φτηνό τρόπο για να καταγγείλουν τις αδικίες», σημειώνει η Τζόρτζια Πόπλγουελ, μια από τις υπεύθυνες αυτού του φόρουμ. Οι κυβερνήσεις αντιδρούν, οι ακτιβιστές βρίσκουν άλλους τρόπους να διαμαρτυρηθούν, η μάχη δεν σταματά.

Πριν από 40 χρόνια, στο Σικάγο

«Ο κόσμος μας σήμερα είναι πολύ χειρότερος απ΄ ό,τι το 1968. Τα προβλήματά μας αντιμετωπίζονται πολύ πιο δύσκολα. Και δεν είναι μόνο ο πόλεμος στο Ιράκ, είναι και η Κίνα, και η άνοδος της ισλαμικής τρομοκρατίας».

Καθηγητής Χημείας σήμερα στην Καλιφόρνια, ο Τζων Φρόινς ήταν το 1968 ένας από τους περίφημους «Οκτώ του Σικάγου», που ηγήθηκαν των αντιπολεμικών διαδηλώσεων της εποχής και δικάστηκαν για πρόκληση ταραχών κατά το Συνέδριο των Δημοκρατικών. Εκείνη η παρωδία δίκης, αλλά και τα γεγονότα που οδήγησαν σ΄ αυτήν, είναι το θέμα της ταινίας του Μπρετ Μόργκεν «Chicago 10» (οι οκτώ, συν τους δύο δικηγόρους τους), που προβλήθηκε τον Ιανουάριο στο φεστιβάλ Σάντανς και έτυχε θερμής υποδοχής. Το ίδιο θέμα πραγματεύεται η ταινία «Το Μεγάλο Συνωμοτικό Τσίρκο του Σικάγου», ενώ και ο γνωστός σεναριογράφος Άαρον Σόρκιν συνεργάζεται με τον Σπίλμπεργκ για μια τρίτη παραγωγή, όπου ο Σάσα Μπάρον Κόεν θα υποδύεται έναν άλλον από τους Οκτώ, τον Άμπι Χόφμαν.

Όπως γράφει ο ανταποκριτής της Ομπζέρβερ στη Νέα Υόρκη, η ταινία του Μόργκεν δεν έχει μόνο επετειακό χαρακτήρα, αλλά κάνει συγκρίσεις και με τη σημερινή εποχή. Τα κοινά σημεία είναι πράγματι πολλά: ένας καταστροφικός πόλεμος, ένα μαχητικό αντιπολεμικό κίνημα, ένας Αμερικανός πρόεδρος με ρεκόρ αρνητικής δημοτικότητας, ένα Δημοκρατικό Κόμμα που οδηγείται στο συνέδριό του διχασμένο. Αλλά οι διαφορές ανάμεσα στις δύο εποχές είναι εξίσου μεγάλες, αν όχι μεγαλύτερες, από τις ομοιότητές τους. Οι αντιπολεμικές διαδηλώσεις είναι μικρότερης κλίμακας και δεν έχουν αναδείξει ομάδες όπως οι γίπις ή ηγέτες σαν τον Χόφμαν. Η αστυνομία έχει μάθει το μάθημά της: τον Αύγουστο δεν θα δούμε βέβαια στο Ντένβερ σκηνές σαν εκείνες που έζησε πριν από σαράντα χρόνια το Σικάγο. Μια άλλη μεγάλη διαφορά είναι και η απουσία της υποχρεωτικής στράτευσης: στο Ιράκ πολεμούν- και σκοτώνονται- εθελοντές, χωρίς αυτό να σημαίνει υποχρεωτικά ότι βρέθηκαν εκεί επειδή τους αρέσει να παίζουν με τη φωτιά.

Είναι γεγονός ότι πολλοί νοσταλγούν τη δεκαετία του ΄60. Με αφορμή την τελευταία οικονομική κρίση, για παράδειγμα, ακούγονται φωνές υπέρ της επιστροφής στον αυστηρό έλεγχο του τραπεζικού συστήματος που ίσχυε εκείνα τα χρόνια. Καλά θα ΄ταν- αλλά ο κόσμος έχει αλλάξει. Ορισμένοι ειδικοί υποστηρίζουν ότι η σύγχρονη κουλτούρα, με την έμφαση που δίνει στον καταναλωτισμό και τα ατομικά δικαιώματα, δεν είναι τόσο δεκτική σε μαζικές διαδηλώσεις. Όσο για τον Φρόινς, μπορεί να ανησυχεί σήμερα για τελείως διαφορετικά πράγματα, αλλά εξακολουθεί να πιστεύει σε ένα μεγάλο μάθημα από το Σικάγο: τη δύναμη των ατόμων να συνασπίζονται και να αλλάζουν τα πράγματα. Έστω και χωρίς να βγαίνουν στον δρόμο και να τα καίνε.

Προσοχή στην ιεραρχία!

Τα σημερινά παιδιά δεν πάνε καλά. Μπορεί να είναι υγιέστερα, αλλά είναι υπερκινητικά, έχουν προβλήματα στο σχολείο και δυσκολεύονται να αυτονομηθούν. Τι φταίει; Ο υπερβολικός φιλελευθερισμός στο σπίτι, απαντά ο πιο γνωστός παιδίατρος της Γαλλίας.

Δύο γεγονότα, καθ΄ όλα ευπρόσδεκτα, άλλαξαν κατά τη δεκαετία του ΄70 τον ρόλο των παιδιών στις δυτικές κοινωνίες. Το ένα ήταν η επικράτηση της αντισύλληψης: το παιδί, προϊόν πλέον απόφασης και όχι τύχης, τοποθετήθηκε στην κορυφή του οικογενειακού οικοδομήματος. Το άλλο ήταν η μετάβαση από την κοινωνία των στερήσεων στην κοινωνία της αφθονίας. Πριν από τη δεκαετία του ΄70, το κυρίαρχο μήνυμα της ανατροφής ήταν: «Δεν μπορείς να τα έχεις όλα». Σήμερα, τα παιδιά μαθαίνουν όχι μόνο πώς μπορούν, αλλά πώς δικαιούνται κιόλας να τα έχουν όλα. Η αίσθηση της ματαίωσης, ουσιώδης για την ανάπτυξή τους, έχει εξαφανιστεί. Με την έννοια αυτή, τα παιδιά των μεσαίων τάξεων είναι πιο «κακομαθημένα» από εκείνα των πλουσίων.

Αυτά λέει στο περιοδικό Le Ρoint ο παιδίατρος Αλντό Ναουρί, που προκαλούσε πάντα θόρυβο με τα βιβλία του, είτε επέκρινε το δικαίωμα του μωρού να τρέφεται όποτε θέλει είτε καταδίκαζε την παντοδυναμία των μητέρων. Με το τελευταίο του βιβλίο, που κυκλοφόρησε την περασμένη εβδομάδα με τον τίτλο «Εκπαιδεύοντας τα παιδιά μας» (εκδ. Οdile Jacob), ζητά από τους γονείς να ξεχάσουν την ψυχανάλυση και την ψυχοκινητική αγωγή των παιδιών τους και να αναλάβουν ξανά τον ρόλο τους στο σπίτι. Το θεμέλιο της εξουσίας τουςτονίζει- δεν είναι η οργή ούτε βέβαια το ξύλο, αλλά η ιεραρχία και η επίγνωση αυτής της ιεραρχίας. Το παιδί αξίζει τον σεβασμό των γονιών του, αλλά δεν είναι ίσο μ΄ αυτούς. Και το μεγαλύτερο κακό που μπορούν να του κάνουν είναι να φοβούνται μήπως το «τραυματίσουν». Κάπως έτσι φτάσαμε να βλέπουμε οκτάχρονα παιδιά με μπιμπερό ή με πιπίλα...

Ο Ναουρί τα έχει- ξανά!- κυρίως με τις μητέρες. Μπροστά στην τεράστια μητρική και επαγγελματική πίεση που δέχονται, λέει, βρήκαν έναν απλό τρόπο να θεραπεύ σουν τον ναρκισσισμό τους: τέθηκαν στην υπηρεσία των παιδιών τους. Η εργαζόμενη μητέρα νομίζει πως επειδή λείπει αρκετές ώρες από το σπίτι πρέπει το βράδυ να «επανορθώσει», ενώ θα έπρεπε να γνωρίζει ότι πέντε λεπτά μετά την επιστροφή της το μωρό αισθάνεται σαν να μην είχε φύγει ποτέ από κοντά του. Ο πατέρας, από την πλευρά του, επενδύει πλέον πολύ περισσότερο χρόνο στα παιδιά του από παλιά, αλλά η θέση του δεν αναγνωρίζεται ούτε από τη μητέρα ούτε από την κοινωνία. Δεν είναι αρκετή μια πατρική άδεια δεκαπέντε ημερών. Πρέπει να γίνει αποδεκτός ο διαλεκτικός του ρόλος στην εκπαίδευση: να ενθαρρύνει τη θηλυκότητα της μητέρας και να «σπάσει» την αποκλειστική της σχέση με το παιδί.

Ο 70χρονος παιδίατρος δεν έχει καμιά αμφιβολία: η κυριότερη ένδειξη καλής ανατροφής ενός παιδιού είναι η ηρεμία του.

Είναι γλυκό το μέλι

Oι πόλεμοι που έγιναν τη δεκαετία του ΄90 στην πρώην Γιουγκοσλαβία είχαν πολλές συνέπειες: χιλιάδες άνθρωποι σκοτώθηκαν, εκατοντάδες χιλιάδες διώχτηκαν από τα σπίτια τους, νέα κράτη δημιουργήθηκαν, ισορροπίες άλλαξαν, τα μίση γέννησαν άλλα μίση, στο Κόσοβο βλέπουμε σήμερα πάλι την ένταση να κλιμακώνεται, η συνέχεια θα δοθεί άραγε στη FΥRΟΜ; Υπάρχει όμως και μια παράπλευρη συνέπεια των πολέμων που δεν έχει αναλυθεί αρκετά. Πρόκειται για τις αρκούδες που εγκατέλειψαν την περασμένη δεκαετία τα βουνά της Βοσνίας για να γλιτώσουν από τις μάχες. Μερικές κατευθύνθηκαν βόρεια, προς τη Σλοβενία, άλλες πήραν την αντίθετη κατεύθυνση, για κάποιον ακατανόητο λόγο προσπέρασαν τη Σερβία και κατέφυγαν στην ακατονόμαστη. Οι ντόπιοι διηγούνται ότι τα ζώα αυτά είχαν τελείως διαφορετική συμπεριφορά από τις αρκούδες που ζούσαν ήδη εκεί: κάθονταν στην άκρη ενός χωριού και κοιτούσαν, κάτι ασυνήθιστο για μια υγιή αρκούδα.

Η Σλοβενία έλυσε το πρόβλημα του υπερπληθυσμού των αρκούδων εξάγοντας αρκετές από αυτές στην Αυστρία, την Ιταλία και τη Γαλλία, ενώ επέτρεψε και τον σφαγιασμό ορισμένων από τις υπόλοιπες προκαλώντας την μήνι της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι Αρχές της FΥRΟΜ αποδείχθηκαν λιγότερο οργανωμένες, ίσως επειδή έχουν άλλα προβλήματα στο κεφάλι τους: έτσι, οι αρκούδες ξεπέρασαν τις 300. Και μία από αυτές, πιθανότατα πρόσφυγας από τη Βοσνία χωρίς αυτό να μπορεί να εξακριβωθεί, έγινε διάσημη όταν ένα δικαστήριο στο Μοναστήρι την καταδίκασε (ερήμην) σε πρόστιμο 3.000 δολαρίων για την καταστροφή ενός μελισσιού. Όπως διαβάσαμε στα «ΝΕΑ», ο ιδιοκτήτης είχε κάνει τα πάντα για να τη διώξει, εκτός από τη χρησιμοποίηση βίας αφού η αρκούδα είναι προστατευόμενο είδος. Ώς και μεγάφωνα που έπαιζαν (σερβική) λαϊκή μουσική είχε τοποθετήσει έξω από το μελίσσι, αλλά μια μέρα οι μπαταρίες τελείωσαν και έγινε το κακό.

Όπως γράφει στη Χέραλντ Τρίμπιουν ο Ρίστο Καράικοφ, που κάνει διδακτορικό στο Πανεπιστήμιο της Μπολόνια με θέμα τη διεθνή συνεργασία και την αειφόρο ανάπτυξη, η απόφαση του δικαστηρίου αποτελεί σημαντικό νομικό προηγούμενο για άλλες αγωγές που έχουν κάνει μελισσοκόμοι. Μέχρι τώρα, το δικαστήριο ζητούσε σαφείς αποδείξεις ότι δράστες των επιθέσεων στα μελίσσια ήταν πράγματι αρκούδες, και όχι κάποια άλλα είδη που δεν τελούν υπό κυβερνητική προστασία. Ένας μελισσοκόμος βεβαίωσε ότι είδε δύο ενήλικες αρκούδες να επιτίθενται στο μελίσσι του ενώ δύο κουτάβια παρακολουθούσαν με ενδιαφέρον, αλλά και πάλι δεν έπεισε το δικαστήριο (καλά, δεν είχε κινητό να τραβήξει μια φωτογραφία;). Στο εξής υπάρχει δεδικασμένο. Ίσως όμως να πρέπει να αναγνωρίζονται ελαφρυντικά στις αρκούδες που έχουν μεταναστεύσει από πολεμικές ζώνες, στην Ιταλία ένας δικαστής αναγνώρισε παρόμοια ελαφρυντικά σε έναν μετανάστη που διέπραξε έγκλημα, και θα κολλήσουμε τώρα σε λίγο μέλι;

Η κορυφή του παγόβουνου

«Είμαστε έτοιμοι για τον βίαιο αγώνα. Δοκιμάσαμε την ειρήνη για πολλά χρόνια και δεν είδαμε κανένα αποτέλεσμα».

Αυτό λέει ένας από τους 100.000 Θιβετιανούς που ζουν εξόριστοι στη βόρεια Ινδία, όπου εδρεύει και η εξόριστη κυβέρνηση του Θιβέτ. Στο μεγαλύτερο μέρος της, η κοινότητα εξακολουθεί να υποστηρίζει τον ειρηνικό δρόμο που πρεσβεύει ο Δαλάι Λάμα. Η συνεχιζόμενη καταστολή όμως, καθώς και η αδιαλλαξία του Πεκίνου οδηγούν στη ριζοσπαστικοποίηση όλο και περισσότερων Θιβετιανών, κυρίως νεαρής ηλικίας, που γνωρίζουν ότι οι προσεχείς Ολυμπιακοί Αγώνες αποτελούν μια μοναδική ευκαιρία να προπαγανδίσουν την υπόθεσή τους.

Η κινεζική ηγεσία πιστεύει ότι ο εκσυγχρονισμός και η ανάπτυξη θα αποδειχθούν ισχυρότερα από τη δυσαρέσκεια που προκαλεί η πολιτική και οικονομική τελμάτωση του Θιβέτ. Όποτε φτάνει στο Πεκίνο μια δυτική αντιπροσωπεία που εκφράζει την ανησυχία της για το πρόβλημα αυτό, η κινεζική ηγεσία σπεύδει να τής παρουσιάσει οικονομικά στοιχεία που δείχνουν το ενδιαφέρον της για την περιοχή. Το τελευταίο της επιχείρημα είναι η σιδηροδρομική γραμμή ΤσινγκχάιΘιβέτ, που τέθηκε σε λειτουργία το 2006. Από τα προγράμματα αυτά, όμως, ωφελούνται κυρίως οι Χαν, η μεγαλύτερη κοινότητα της Κίνας, που συρρέουν στο Θιβέτ λόγω των πλούσιων πρώτων υλών της επαρχίας. Οι Θιβετιανοί παραπονούνται ότι, αν συνεχιστεί αυτή η εισβολή, σε λίγα χρόνια θα γίνουν μειοψηφία στην ίδια τους την πατρίδα. Ο Δαλάι Λάμα μιλά για «πολιτιστική γενοκτονία». Και όταν ανεβαίνει η ένταση, όπως έγινε αυτές τις ημέρες, οι πρώτοι που την πληρώνουν είναι οι Κινέζοι καταστηματάρχες στη Λάσα.

Ίσως όμως το Θιβέτ να είναι μονάχα η κορυφή του παγόβουνου. Όπως επισημαίνει ο Μπρυνό Μπιρολί, ανταποκριτής του Νουβέλ Ομπζερβατέρ στο Πεκίνο, ο πληθωρισμός στην Κίνα έχει εκτοξευτεί τον τελευταίο χρόνο στα ύψη, και σήμερα κυμαίνεται από το 30% ώς το 100% (ανάλογα με το προϊόν). Οι πρώτοι που πλήττονται είναι οι φτωχοί, και οι Θιβετιανοί είναι οι πιο φτωχοί απ΄όλους. Εκτός από το θέμα των μειονοτήτων, όμως, άλυτο παραμένει και το πρόβλημα της ιδιοκτησίας της γης. Εκατομμύρια Κινέζοι αισθάνονται θύματα αυθαίρετων απαλλοτριώσεων, εναντίον των οποίων το μόνο που μπορούν να κάνουν είναι να επιδώσουν ένα υπόμνημα στο Πεκίνο. Είναι όπως την εποχή της αυτοκρατορίας, που ο χωρικός γονάτιζε μπροστά στον αυτοκράτορα ικετεύοντάς τον να διορθώσει την αδικία που είχε υποστεί.

Πριν από λίγους μήνες, κυκλοφόρησε για λίγο στο Ιnternet ένα υπόμνημα που υπογραφόταν από δεκάδες χιλιάδες αγρότες και ζητούσε τη νομιμοποίηση της ιδιοκτησίας της γης. Οι εμπνευστές αυτής της πρωτοβουλίας, αγρότες από τη βορειοανατολική Κίνα, συνελήφθησαν και φαίνεται πως καταδικάστηκαν σε βαριές ποινές. Θα ακολουθήσουν κι άλλοι. Όχι, οι Ολυμπιακοί Αγώνες δεν πρέπει να μποϊκοταριστούν. Πρέπει να αξιοποιηθούν για να πέσει λίγο φως σ΄αυτό το σκοτάδι.

Η μάχη των ιδεών

«Οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι η πρωτότυπη εκδοχή της νεωτερικότητας. Η Γαλλία δεν είναι παρά ένα υποτιτλισμένο αντίγραφο».

Αυτά έλεγε ένας από τους γνωστότερους φιλοσόφους της Γαλλίας, ο Ζαν Μπωντριγιάρ, που πέθανε τον περασμένο Μάρτιο σε ηλικία 77 ετών. Ο Μπωντριγιάρ δεν έκρυβε τις επιφυλάξεις του για την αμερικανική κουλτούρα. Αναγνώριζε όμως ότι τα τελευταία χρόνια, αν όχι τις τελευταίες δεκαετίες, οι καινούργιες ιδέες έρχονται από την Αμερική, όχι από την Ευρώπη. Και σίγουρα όχι από τη Γαλλία, που η τελευταία συμβολή της στη μάχη των ιδεών χρονολογείται από την εξέγερση του ΄68. Οι Ευρωπαίοι διανοούμενοι δεν έχουν πεθάνει: ο λόγος του Γιούργκεν Χάμπερμας εξακολουθεί να βαραίνει, τα αμφιθέατρα όπου μιλά ο Σλαβόι Ζίζεκ είναι πάντοτε γεμάτα. Ωστόσο το κέντρο βάρους έχει μετατοπιστεί στην Αμερική.

Σύμφωνα με τον Τζέημς Χάρκιν, που το βιβλίο του «Μεγάλες Ιδέες: Ο Ουσιαστικός Οδηγός για τη Σύγχρονη Σκέψη» κυκλοφόρησε τον περασμένο μήνα από τις Εκδόσεις Αtlantic Βooks, μια από τις εξηγήσεις αυτής της μετατόπισης είναι η γενναιοδωρία που δείχνουν τα πανεπιστήμια και τα think tanks της Αμερικής. Ο Τσαρλς Μάρεϊ, ένας αμφιλεγόμενος καθηγητής που έγινε γνωστός από το βιβλίο του «Η καμπύλη του Μπελ», χρηματοδοτήθηκε από το Αmerican Εnterprise Ιnstitute για να κάνει μια αξιολόγηση των 4.000 διανοητών που έχουν περάσει από την ανθρώπινη ιστορία. Η έρευνά του κράτησε πέντε χρόνια και οδήγησε σε ένα ογκώδες βιβλίο, που ενδιαφέρει μόνο ένα ειδικό κοινό. Αυτό όμως είναι δευτερεύον. Θα μπορούσε ποτέ ένα ευρωπαϊκό ίδρυμα να διαθέσει τόσους πόρους για ένα τόσο φιλόδοξο εγχείρημα;

Η κυριαρχία της Αμερικής στο παγκόσμιο τοπίο των ιδεών δεν είναι όμως μόνο θέμα χρημάτων, γράφει ο Χάρκιν στους Φαϊνάνσιαλ Τάιμς. Οι Αμερικανοί συγγραφείς και δημοσιογράφοι έχουν αποκτήσει την ικανότητα να εκλαϊκεύουν πολύπλοκες ιδέες και να τις κάνουν προσιτές στο ευρύ κοινό. Το βιβλίο Freakonomics έγινε επιτυχία σε όλο τον κόσμο γιατί οι συγγραφείς του κατορθώνουν να κάνουν «σέξι» μια επιστήμη που είναι κατά γενική ομολογία βαρετή: την οικονομία. Τα μακροσκελή άρθρα ιατρικού περιεχομένου που δημοσιεύονται στο περιοδικό Νιου Γιόρκερ είναι πάντοτε συναρπαστικά. Η εφημερίδα Νιου Γιορκ Τάιμς έχει καθιερώσει ένα ειδικό ετήσιο ένθετο, όπου παρουσιάζονται οι καλύτερες ιδέες στον κόσμο. Μετράει βέβαια και το γεγονός ότι στη χώρα αυτή αντιμετωπίζουν τη δημοσιογραφία με μεγαλύτερη σοβαρότητα από ό,τι αλλού.

Θα μπορούσε να αντιτάξει κανείς ότι οι Αμερικανοί διανοούμενοι είναι επιπόλαιοι, οι προσεγγίσεις τους επιφανειακές, οι αναλύσεις τους απλουστευτικές. Ακόμη κι έτσι, δεν παύουν να είναι χρήσιμοι: εισάγουν τον αναγνώστη σε ένα θέμα και τον ενθαρρύνουν να διαβάσει περισσότερο γι΄ αυτό. Με αυτήν άλλωστε τη μέθοδο, που έφερε το όνομα OΚόσμος της Σοφίας, δεν είχε προκαλέσει και ο Γιοστάιν Γκώρντερ το ενδιαφέρον των νέων της Ευρώπης για τη φιλοσοφία;

Συντάξεις δύο ταχυτήτων

Όχι, η κοινωνική προστασία δεν πρέπει να περάσει σε ιδιωτικά χέρια. Ναι, το κράτος πρόνοιας μπορεί να επιβιώσει. Αρκεί να αλλάξει αποστολή. Να πάψει να αποζημιώνει και να αρχίσει να επενδύει.

Δύο είναι τα βασικά στοιχεία που χαρακτηρίζουν τις σημερινές ευρωπαϊκές κοινωνίες: η ταχεία γήρανση του πληθυσμού και η μαζική ένταξη των γυναικών στην αγορά εργασίας. Την επόμενη δεκαετία, το κόστος των συντάξεων υπολογίζεται ότι θα αυξηθεί κατά 50% και η φροντίδα των ηλικιωμένων ανθρώπων θα απαιτήσει το 2% του ΑΕΠ. Από πού θα βρεθούν αυτά τα χρήματα; Και πώς θα εξασφαλιστεί η δίκαιη κατανομή αυτού του κόστους μεταξύ των γενεών; Οι κυβερνήσεις απαντούν με διάφορα κατασταλτικά μέτρα, το σημαντικότερο των οποίων είναι η αύξηση της ηλικίας συνταξιοδότησης. Όμως αυτό δεν μπορεί να ισχύσει με ενιαίο τρόπο για όλους τους εργαζόμενους. Τα στελέχη δεν έχουν το ίδιο προσδόκιμο ζωής με τους εργάτες. Πρέπει λοιπόν να υπάρχει μια διαφοροποίηση. Ο Δανός κοινωνιολόγος Γκόστα Έσπινγκ-Άντερσεν, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Βαρκελώνης και συγγραφέας πολλών βιβλίων, προτείνει η ηλικία στην οποία συνταξιοδοτείται κάποιος να αποφασίζεται σε συνάρτηση με το εισόδημα που έχει λάβει στη διάρκεια της ζωής του. Οι χαμηλά αμειβόμενοι, αφού θα πεθάνουν νωρίτερα, πρέπει και να βγουν στη σύνταξη νωρίτερα.

Το κυριότερο πρόβλημα με τη δεύτερη κοινωνική επανάσταση, δηλαδή την αλλαγή του ρόλου της γυναίκας, είναι πως έχει μείνει ημιτελής. Οι γυναίκες με πανεπιστημιακή μόρφωση έχουν «αρσενικοποιήσει» τη σταδιοδρομία τους, ενώ η απασχόληση των γυναικών με χαμηλότερο επίπεδο έχει αναπτυχθεί πολύ λιγότερο. Η εξέλιξη αυτή έχει οδηγήσει σε μια νέα κοινωνική πόλωση ανάμεσα στα νοικοκυριά με δύο υψηλά εισοδήματα και σ΄ εκείνα όπου ο κίνδυνος της φτώχειας είναι υψηλός. Για να κλείσει αυτή η ψαλίδα, λέει ο Έσπινγκ-Άντερσεν στον Νουβέλ Ομπζερβατέρ, πρέπει να γίνει πιο ελκυστική η εργασία των γυναικών με χαμηλή ειδίκευση: θα μπορούσαν, για παράδειγμα, να απασχολούνται σε δημόσιες υπηρεσίες επιφορτισμένες με τη φροντίδα μικρών παιδιών ή ηλικιωμένων. Πρέπει επίσης να ενισχυθεί η θέση των γυναικών στους κόλπους της οικογένειας, είτε με φοροαπαλλαγές είτε με επιδοτήσεις.

Κάποτε πιστεύαμε ότι η ενίσχυση της παραγωγικής βάσης της κοινωνίας επιτυγχάνεται με τον εκδημοκρατισμό της εκπαίδευσης. Αλλά οι τελευταίες κοινωνιολογικές έρευνες δείχνουν ότι η αποτυχία στο σχολείο οφείλεται λιγότερο στο εκπαιδευτικό σύστημα και περισσότερο στο οικογενειακό περιβάλλον. Να γιατί μια στρατηγική κοινωνικής επένδυσης πρέπει να εφαρμόζεται όσο το δυνατόν νωρίτερα στη ζωή των ατόμων. Το Urban Ιnstitute των Ηνωμένων Πολιτειών υπολόγισε ότι το κοινωνικό κόστος της παιδικής φτώχειας ανέρχεται στο 4% του ΑΕΠ. Και ότι όσο περισσότερα επενδύει το κράτος στην παιδική ηλικία, τόσο λιγότερα θα χρειαστεί να πληρώσει αργότερα σε επιδόματα ανεργίας ή σε προγράμματα κατά της εγκληματικότητας.

Ο εξισλαμισμός της Τουρκίας

Το 48% της τουρκικής κοινωνίας θεωρεί τη θρησκεία οδηγό κοινωνικής συμπεριφοράς. Το 43% πιστεύει ότι η θρησκεία αποτελεί ιδιωτικό θέμα. Μόλις το 7% υποστηρίζει τη δημιουργία ισλαμικού κράτους.

Αυτά είναι τα αποτελέσματα δημοσκόπησης που πραγματοποιήθηκε με τη συμμετοχή 4.524 ανθρώπων από όλη την Τουρκία και δημοσιεύθηκαν την περασμένη εβδομάδα στην εφημερίδα «Star». Από την έρευνα αυτή προκύπτουν δύο βασικά συμπεράσματα. Πρώτον, ότι ο «εξισλαμισμός» της τουρκικής κοινωνίας είναι μια πραγματικότητα. Οι Τούρκοι δεν φοβούνται πλέον να διεκδικήσουν τον ρόλο της θρησκείας στην καθημερινή τους ζωή. Δεύτερον, ότι αυτός ο ρόλος δεν έχει, ούτε πρέπει να έχει, σχέση με καταναγκασμούς, διατάγματα και νόμους.

Όπως επισημαίνει ο Μουσταφά Ακιόλ στην «Τurkish Daily Νews», υπάρχουν δύο είδη εξισλαμισμού. Ο πρώτος στηρίζεται στο δόγμα του Σαγίντ Αμπούλ Άλα αλ-Μαουντούντι, ιδρυτή του Τζαμαάτ-ι-Ισλάμι, ενός ισχυρού εξτρεμιστικού κόμματος στο Πακιστάν. Σύμφωνα με τον αλ-Μαουντούντι, η ενίσχυση της αρετής και η καταπολέμηση της διαστροφής- δηλαδή η κλασική αποστολή του Ισλάμ- αποτελεί ευθύνη του κράτους. Και για να φέρει εις πέρας το κράτος αυτή την αποστολή, πρέπει να είναι αυταρχικό, όπως ήταν τα κομμουνιστικά και τα φασιστικά κράτη. Αυτό το είδος εξισλαμισμού, που παρατηρείται στη Σαουδική Αραβία και το Ιράν, δεν διαφέρει σε τίποτα από την τυραννία.

Ο εξισλαμισμός της Τουρκίας, τον οποίο ο Ακιόλ χαρακτηρίζει «εξομάλυνση», είναι κάτι τελείως διαφορετικό: δεν προέρχεται από ένα κράτος που επιβάλλει τη θρησκεία, αλλά από μια κοινωνία που απελευθερώνεται από ένα αυταρχικό κράτος που είχε καταστείλει τη θρησκεία. Η υποχρεωτική εκκοσμίκευση την οποία είχε επιβάλει ο Κεμάλ είχε πάει πολύ μακριά. Το ερώτημα ήταν αν η ρήξη με τον κεμαλισμό θα γινόταν με βίαιο ή με μετριοπαθή τρόπο. Χάρις στον Ερντογάν, υπερισχύει ο δεύτερος.

Και ο νόμος που αίρει την απαγόρευση της μαντίλας στα Πανεπιστήμια; Και οι προσπάθειες ορισμένων δημάρχων του ΑΚΡ να απαγορεύσουν την πώληση αλκοόλ; Μα ο πρώτος είναι ένας νόμος που αυξάνει τις ελευθερίες, δεν τις περιορίζει. Και οι πρωτοβουλίες των δημάρχων απέτυχαν, εν μέρει λόγω των κοινωνικών αντιδράσεων που προκλήθηκαν. Η θεαματική παρέμβαση του γενικού εισαγγελέα, την περασμένη Παρασκευή, δεν υποκινήθηκε από πραγματικούς φόβους για τη μετατροπή της Τουρκίας σε ισλαμικό κράτος. Αλλά από τη διαπίστωση ότι υπάρχει μια μετατόπιση εξουσίας από το κεμαλικό κατεστημένο προς συντηρητικά στρώματα της επαρχίας που εκπροσωπούνται από το κυβερνών κόμμα.

Είναι αλήθεια ότι σε ορισμένους τομείς παρατηρείται μια ριζοσπαστικοποίηση της τουρκικής κοινωνίας. Σύμφωνα με μια άλλη έρευνα, την τελευταία πενταετία το ποσοστό των Τούρκων που ενδιαφέρονται για ένταξη στην Ε.Ε. μειώθηκε από 65% σε 49% και το ποσοστό των θετικά διακείμενων προς το Ιράν αυξήθηκε από 22% σε 28%. Ο βασικός υπεύθυνος γι΄ αυτή τη στροφή, όμως, δεν είναι ο Ερντογάν. Είναι η Ευρώπη.

Κώδικας ντελ Πόντε

Το βιβλίο της Φλοράνς Αρτμάν με τίτλο «Ειρήνη και Τιμωρία» προκάλεσε σάλο όταν κυκλοφόρησε τον περασμένο Σεπτέμβριο στη Γαλλία. Σ΄ αυτό, η πρώην εκπρόσωπος της Κάρλα ντελ Πόντε αποκάλυπτε διάφορες συμφωνίες που έχουν κάνει κατά καιρούς οι μεγάλες δυνάμεις με το Βελιγράδι και έχουν αποτρέψει τη σύλληψη του Ράντοβαν Κάρατζιτς και του Ράτκο Μλάντιτς. Τώρα ήρθε η σειρά της ίδιας της γενικής εισαγγελέως να γράψει ένα βιβλίο, το οποίο φαίνεται ότι θα προκαλέσει ακόμη μεγαλύτερες αντιδράσεις. Λέγεται «Η καταδίωξη. Εγώ και οι εγκληματίες του πολέμου». Θα κυκλοφορήσει στην Ιταλία την ερχόμενη Πέμπτη από τις εκδόσεις Feltrinelli. Και η Σερβία ζήτησε ήδη την απαγόρευσή του.

Μετά τον Κώδικα Ντα Βίντσι, έχουμε έτσι τον Κώδικα ντελ Πόντε. Με επιστολή της προς τον Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ και το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, η σερβική κυβέρνηση ζητά να μην κυκλοφορήσει το βιβλίο, με το επιχείρημα ότι θα θέσει σε κίνδυνο τη συνεργασία του Βελιγραδίου με τη Χάγη. Τα τελευταία χρόνια, βέβαια, η συνεργασία αυτή δεν έχει οδηγήσει πουθενά και οι δύο κατηγορούμενοι για εγκλήματα πολέμου εξακολουθούν να κυκλοφορούν ελεύθεροι. Αλλά η ελπίδα πεθαίνει τελευταία. Κι επειδή η ντελ Πόντε φέρεται να αποκαλύπτει διάφορες συναντήσεις, μυστικές ή επίσημες, που είχαν οι φυγάδες τόσο με την πολιτική ηγεσία όσο και με στελέχη των μυστικών υπηρεσιών, το Βελιγράδι ανησυχεί πως όλη η δουλειά που έχει γίνει θα πάει χαμένη. «Η δημοσίευση του βιβλίου παραβιάζει όλους τους διπλωματικούς και πολιτικούς κανόνες, ενώ δεν υπηρετεί και τον κοινό στόχο, που είναι η παράδοση των κατηγορουμένων στη Χάγη», δήλωσε ο Σέρβος υπουργός Ρασίμ Λιάτζιτς, επικεφαλής του Εθνικού Συμβουλίου για τη συνεργασία με το Δικαστήριο της Χάγης. Ο υπουργός δεν κατηγορεί τη συγγραφέα ότι λέει ψέματα. Το βιβλίο λέει την αλήθεια, αλλά η αλήθεια είναι επικίνδυνη. Στο εξής, θα υπάρχει έτοιμη δικαιολογία για τη μη παράδοση των δύο σφαγέων: φταίει το βιβλίο της ντελ Πόντε.

Το βιβλίο φυσικά θα κυκλοφορήσει κανονικά. «Η δουλειά μας δεν είναι να κάνουμε βιβλιοκριτική, αλλά να βγάζουμε αποφάσεις», απάντησε το Διεθνές Δικαστήριο στη σερβική κυβέρνηση, ενώ ο Μπαν Κι-Μουν δεν έχει προβεί σε κανένα σχόλιο. Σιωπηλοί παραμένουν επίσης τόσο η Κάρλα ντελ Πόντε, πρεσβευτής πλέον της Ελβετίας στην Αργεντινή, όσο και ο Αμερικανός δημοσιογράφος Τσακ Σούντετιτς που έχει μεταφράσει ήδη το βιβλίο στα αγγλικά. Αλλά τα μηνύματα αλληλεγγύης φτάνουν στη συγγραφέα βροχή. Ένα από αυτά υπογράφεται από τον Μίλαν Γιοβάνοβιτς, διευθυντή της σερβικής Μη Κυβερνητικής Οργάνωσης Φόρουμ για την Ασφάλεια και τη Δημοκρατία: «Σας εκφράζουμε την πλήρη στήριξή μας. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η έκδοση του βιβλίου σας έχει μεγάλη αξία για τη σημερινή Σερβία».

Μοντέλο Θαπατέρο

Ο Θαπατέρο κέρδισε, αύξησε μάλιστα το ποσοστό του, και πολλοί ηγέτες της ευρωπαϊκής κεντροαριστεράς τον κοιτάζουν με φθόνο. Η «μέθοδος Θαπατέρο» θα μπορούσε άραγε να εφαρμοστεί στη Γαλλία, στην Ιταλία, στην Ελλάδα;

Ας ξεκινήσουμε από το πρόσωπο. Αντίθετα από τον Τόνι Μπλερ ή τη Σεγκολέν Ρουαγιάλ, ο αρχηγός των Ισπανών σοσιαλιστών δεν είναι μια αυταρχική φυσιογνωμία. Μπορεί να τοποθέτησε δικούς του ανθρώπους σε θέσειςκλειδιά του κόμματος, φρόντισε όμως να μη διαταράξει τις ισορροπίες. Στο κοινωνικό πεδίο είναι εξαιρετικά φιλελεύθερος: οι νόμοι για τον γάμο των ομοφυλοφίλων, το διαζύγιο, τις αμβλώσεις ή τη βία κατά των γυναικών καθιστούν την «καθολική Ισπανία» προοδευτικότερη από τις περισσότερες «κοσμικές» χώρες. Η οικονομική του πολιτική, αντίθετα, δεν διαφέρει πολύ από εκείνη των περισσότερων σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων που ασκούν ή άσκησαν την εξουσία. Και τα αποτελέσματά της είναι αμφιλεγόμενα: μπορεί την προηγούμενη τετραετία να δημιουργήθηκαν 2,88 εκατομμύρια θέσεις εργασίας και να αυξήθηκε το ΑΕΠ κατά 3,5% τον χρόνο, αλλά την ίδια στιγμή επιδεινώθηκαν οι συνθήκες εργασίας και αυξήθηκε ο αριθμός των φτωχών εργαζομένων.

Ο Θαπατέρο είναι ο άνθρωπος που ενσαρκώνει σήμερα περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο τη «νέα σοσιαλδημοκρατία», λέει στη γαλλική ηλεκτρονική εφημερίδα Rue89 ο Φιλίπ Μαρλιέρ, καθηγητής στο University College του Λονδίνου. «Ας μειώσουμε τους φόρους, είναι αριστερό!», διακήρυσσε πριν από την πρώτη του εκλογή. Ο Ισπανός πρωθυπουργός έχει όμως και ένα σπάνιο γνώρισμα: κρατά τις υποσχέσεις του. Μόλις ανέλαβε την εξουσία, και παρά τις αντιδράσεις μέσα κι έξω από τη χώρα του, απέσυρε τα ισπανικά στρατεύματα από το Ιράκ. Έναν χρόνο αργότερα νομιμοποίησε εκατοντάδες χιλιάδες λαθρομετανάστες. Και αφού το έπραξε, συγκέντρωσε την προσοχή του στην επεξεργασία μιας πολιτικής για την αναπτυξιακή βοήθεια στην Αφρική, χρηματοδοτώντας επιτόπια εργαστήρια επιμόρφωσης. Αποτέλεσμα; Το πρώτο εξάμηνο του 2007, η λαθρομετανάστευση στην Ισπανία μειώθηκε κατά 62%.

Θα μπορούσε λοιπόν ορισμένα από αυτά τα στοιχεία να αντιγραφούν από άλλους σοσιαλδημοκράτες ηγέτες; Η Ισπανία έχει γνωρίσματα που την καθιστούν αρκετά διαφορετική από τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες: το κοινωνικό της κράτος δεν είναι πολύ ανεπτυγμένο, η αγορά εργασίας είναι χαλαρή, το ζήτημα των περιφερειών έχει μεγάλη σημασία, η Δεξιά δεν έχει απαλλαγεί από το φρανκικό της παρελθόν, το Κομμουνιστικό Κόμμα δεν ήταν ποτέ μια υπολογίσιμη εκλογική δύναμη. «Μοντέλο Θαπατέρο» ίσως στην πραγματικότητα να μην υπάρχει. Αν κάτι μπορούμε να συγκρατήσουμε, εκτός από την τόλμη και τη συνέπεια του Ισπανού πρωθυπουργού, είναι η πεποίθησή του ότι για να ανακατανεμηθεί ο πλούτος, πρέπει πρώτα να δημιουργηθεί. Το 2007, η Ισπανία είχε δημοσιονομικό πλεόνασμα 20 δισεκατομμυρίων ευρώ. Χάρις σ΄ αυτό, ο Θαπατέρο υποσχέθηκε προεκλογικά διάφορα μέτρα υπέρ των μητέρων και των φοιτητών. Είναι βέβαιο ότι θα τηρήσει τις υποσχέσεις του. Θα καταφέρει όμως στη δεύτερη τετραετία να ανοίξει κι άλλους δρόμους ή θα αρκεστεί σε μια σώφρονα διαχείριση;

Η υγεία στην κληρωτίδα

Η Σίρλεϊ Κρίγκερ είναι 61 ετών, διαβητική, και εδώ και έξι μήνες δεν έχει πια χρήματα για να αγοράσει τα φάρμακά της. Η τελευταία της ελπίδα είναι η κλήρωση που πραγματοποιείται αυτές τις ημέρες στην πολιτεία της. Οι πιθανότητές της είναι 3,27%.

Μια από τις λίγες διαφορές ανάμεσα στα προγράμματα της Χίλαρυ και του Ομπάμα αφορά το σύστημα υγείας. Η πρώτη θέλει υποχρεωτική ασφάλιση για όλους τους Αμερικανούς, ο δεύτερος προτιμά να περιορίσει το μέτρο στους πιο φτωχούς. Και οι δύο πάντως αναγνωρίζουν ότι η σημερινή κατάσταση, με 45 εκατομμύρια Αμερικανούς να μην έχουν ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, είναι απαράδεκτη και δεν μπορεί να συνεχιστεί. Κι αν χρειαζόταν μια επιπλέον απόδειξη, είναι η απόφαση του κυβερνήτη του Όρεγκον να προσφύγει στον Τροχό της Τύχης προκειμένου να αναδειχθούν τα ονόματα των 3.000 τυχερών που θα αποκτήσουν το (δεδομένο στις περισσότερες δυτικές χώρες) δικαίωμα στην περίθαλψη. «Πρόκειται για μια πικρή υπενθύμιση τού πόσο χρεοκοπημένο είναι το αμερικανικό σύστημα υγείας», σχολιάζει η Ορεγκόνιαν, η μεγαλύτερη εφημερίδα της πολιτείας.

«Ελπίζω να είμαι τυχερή, πραγματικά το έχω ανάγκη», λέει η 55χρονη Τζούντιθ Πάτζετ, που πάσχει από μια σπάνια νόσο του αίματος από την οποία έχουν πεθάνει πολλοί συγγενείς της, αλλά με τα 500 δολάρια που κερδίζει τον μήνα δεν μπορεί να αγοράσει μια ιδιωτική ασφάλιση. Η Σίρλεϊ και η Τζούντιθ είναι δύο από τους 600.000 κατοίκους του Όρεγκον που στερούνται οποιασδήποτε περίθαλψης και βρίσκονται καθημερινά αντιμέτωποι με τον θάνατο- οι 100.000 είναι παιδιά. Για κακή τους τύχη, οι δύο γυναίκες βρίσκονται πάνω από το όριο της φτώχειας κι έτσι δεν έχουν δικαίωμα στη δωρεάν περίθαλψη του συστήματος Μedicaid. Κερδίζει το κράτος αφήνοντάς τις ανασφάλιστες; Όχι: αν η Σίρλεϊ πάθει ίκτερο, κάτι που θα μπορούσε να αποφύγει με τα κατάλληλα φάρμακα, θα καταλήξει σε κάποιο δημόσιο νοσοκομείο (αφού το κράτος έχει υποχρέωση να επεμβαίνει στα έκτακτα περιστατικά) και τότε θα κοστίσει στον Αμερικανό φορολογούμενο μια περιουσία.

Σε μια προσπάθεια να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα, οι αρχές θέσπισαν στα μέσα της δεκαετίας του ΄90 ένα πρόγραμμα δημόσιων επιδοτήσεων. Αλλά η επιβράδυνση της οικονομίας (που στο Όρεγκον ήλθε πριν από την υπόλοιπη χώρα) και η μείωση των πόρων της πολιτείας είχαν ως αποτέλεσμα να κλείσει σταδιακά αυτή η στρόφιγγα. Όπως γράφει η Κοριέρε ντέλα Σέρα, από το τοπικό Πρόγραμμα Υγείας επωφελούνται σήμερα μόλις 18.000
άτομα. Πρόσφατα, βρέθηκαν κάποια χρήματα που θα επιτρέψουν την κάλυψη άλλων 3.000. Αλλά με ποιο κριτήριο να επιλεγούν οι τυχεροί; Την ηλικία τους; Το εισόδημά τους; Τις παθήσεις που έχουν δηλώσει; Και πώς να παρακαμφθεί ο ομοσπονδιακός νόμος που απαγορεύει κάθε μορφή διάκρισης στην κατανομή των επιδοτήσεων;
Έτσι προκρίθηκε η λύση της κλήρωσης. Υποψηφιότητα έβαλαν 91.675 πολίτες. Σε λίγες ημέρες, η Σίρλεϊ και η Τζούντιθ θα μάθουν αν είναι ανάμεσα στους τυχερούς.

Συνεχίζει να κάνει καφέ για δύο

Ζήτησαν κάποτε από τον Χέμινγουεϊ να γράψει μια ιστορία που αποτελείται από έξι μόνο λέξεις. Κι εκείνος έγραψε το εξής: «Πωλούνται παιδικά παπούτσια. Δεν φορέθηκαν ποτέ».

Όλοι έχουν μια ιστορία να διηγηθούν. Οι ταλαντούχοι ή απλώς οι τολμηροί το κάνουν με τα βιβλία τους, οι υπόλοιποι αρκούνται στις συζητήσεις με τις παρέες τους. Ένα ηλεκτρονικό περιοδικό με το όνομα Smith (www. smithmag. net) έρχεται τώρα να προτείνει στους αναγνώστες του να στείλουν τις δικές τους ιστορίες, εμπλουτίζοντάς τιςαν θέλουν- με σκίτσα και φωτογραφίες. Για να τους βοηθήσει, μάλιστα, έχει χωρίσει τις εμπειρίες σε κεφάλαια. Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα έχει τίτλο «Ο πρώην μου» και υπότιτλο «Βγάλε τα απωθημένα σου». Όπως είναι προφανές, ο αναγνώστης ή η αναγνώστρια καλείται να ξεσπάσει εναντίον της/του πρώην συντρόφου που του/της κατέστρεψε τη ζωή.

Ένα άλλο κεφάλαιο τιτλοφορείται «ΡopuList». Εδώ, οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να διηγηθούν σε 100 λέξεις κάτι συνταρακτικό που συμβαίνει στον πλανήτη. Το «συνταρακτικό» είναι βέβαια υποκειμενική έννοια. Εξ ου και μια από τις δημοφιλέστερες συνεισφορές σε αυτόν τον τομέα είναι το διαδραστικό ημερολόγιο της Dominatrix. Η μυστηριώδης γυναίκα διηγείται τους τρόπους με τους οποίους υποτάσσει μια ομάδα μαζοχιστών. Όταν κάποιος τη ρωτά αν έχει κάνει ποτέ έρωτα με κάποιον από αυτούς, η απάντησή της είναι αφοπλιστική: «Αποκλειστικά με τη γροθιά μου».

Το πιο ενδιαφέρον απ΄ όλα τα κεφάλαια, όμως, είναι εκείνο που παίρνει την έμπνευσή του από την ιστορία που αποδίδεται στον Χέμινγουεϊ. Ο τίτλος του είναι «Αναμνήσεις σε έξι λέξεις». Ορισμένοι από αυτούς που συμμετέχουν είναι επώνυμοι, όπως ο Τζίμυ Ουέιλς, ο ιδρυτής της Wikipedia, που έστειλε την εξής φράση: «Μπορείς να τροποποιήσεις αυτή τη βιογραφία». Οι περισσότεροι, όμως, είναι γνωστοί μονάχα στον στενό τους κύκλο. Ανάμεσά τους βρίσκουμε τον αιώνιο ρομαντικό: «Συνεχίζω να κάνω καφέ για δύο». Τον ορθολογιστή: «Πενήντα χρόνων, ύπαρξη του Θεού αμφίβολη». Τον απελπισμένο: «Φοβάμαι να πεθάνω, τρομάζω να ζω». Τον κυνικό: «Γέννηση, παιδικά χρόνια, εφηβεία, εφηβεία, εφηβεία». Ο Λάρυ Σμιθ, ο διευθυντής του περιοδικού, προτείνει το εξής: «Μη σκέφτεσαι πολύ, θα το κάψεις».

Ο διαγωνισμός συνεχίζεται, αλλά ήδη τα πιο έξυπνα κείμενα έχουν εκδοθεί σε βιβλίο, που ο τίτλος του αποτελείται φυσικά κι αυτός από έξι λέξεις: «Όχι ακριβώς όπως το είχα σχεδιάσει». Το βιβλίο βρίσκεται εδώ και εβδομάδες στη λίστα των ευπώλητων που δημοσιεύουν οι Νιου Γιορκ Τάιμς. Είναι διασκεδαστικό. Είναι έξυπνο. Πάνω απ΄ όλα όμως, σημειώνει ο Ζόρντι Σολέρ στην Ελ Παΐς, είναι καθησυχαστικό. Όταν οι εμπνευστές αυτής της κινούμενης συλλογής βιογραφιών αποφασίζουν να αποτυπώσουν ένα μέρος της στο χαρτί, επιβεβαιώνουν εκείνους που πιστεύουν πως, παρά την προέλαση του Διαδικτύου, το βιβλίο παραμένει αξεπέραστο.

Ε, όχι και 1,4%!

«Νομίζαμε ότι η σεξουαλική απελευθέρωση θα καταργούσε την αίσθηση της δυστυχίας. Δεν είχαμε καταλάβει πως το να επιτρέπονται όλα δεν σημαίνει πως όλα είναι δυνατά. Η επιθυμία αποτελεί επιλογή, και το να επιλέγεις προϋποθέτει το να αποκλείεις». Αλαίν Φίνκιελκροτ

Η στάση των γυναικών μοιάζει όλο και περισσότερο μ΄ εκείνη των ανδρών, οι νέοι δεν συμπεριφέρονται πολύ διαφορετικά από τους μεγαλύτερους. Η σεξουαλικότητα είναι πλέον σαφώς διαχωρισμένη από τον γάμο. Η σεξουαλική ζωή διαρκεί περισσότερο. Θέματα όπως ο αυνανισμός, ο στοματικός ή πρωκτικός έρωτας, η ομοφυλοφιλία, δεν αποτελούν πια ταμπού. Το ΑΙDS δεν φοβίζει τόσο. Οι αναστολές είναι λιγότερες, αλλά τα ψυχολογικά προβλήματα περισσότερα: 500.000 άνθρωποι καταφεύγουν κάθε χρόνο σε σεξολόγο. Αυτά είναι τα βασικά συμπεράσματα της μεγάλης έρευνας για τη «νέα» σεξουαλικότητα των Γάλλων που δημοσιεύονται κατ΄ αποκλειστικότητα στο τελευταίο τεύχος του Νουβέλ Ομπζερβατέρ. Αναμενόμενα, σε μεγάλο βαθμό. Εκτός από ένα στοιχείο: ότι εξωγαμιαίες σχέσεις παραδέχεται μόλις το 4,9% των ανδρών και το 1,4% των γυναικών!

Ώστε σαράντα χρόνια μετά την εξέγερση που απελευθέρωσε τα ήθη και «νομιμοποίησε» την ηδονή, η Γαλλία έγινε ένα έθνος πιστών και μονογαμικών; Είναι κατάκτηση άραγε αυτό ή υποχώρηση; Η έρευνα αποκαλύπτει ακόμη ότι το ποσοστό των απίστων γυναικών εκτοξεύεται στο 3,6% όταν δεν είναι παντρεμένες με τον σύντροφό τους, αλλά έχουν υπογράψει το λεγόμενο σύμφωνο ελεύθερης συμβίωσης. Άμα είναι να εισαγάγουμε τον πειρασμό στην ψυχή των γυναικών, να μην το φέρουμε στην Ελλάδα αυτό το σύμφωνο του Σατανά! Εκτός αν όλα αυτά είναι βλακείες, αν όλοι όσοι συμμετέχουν σε τέτοιες έρευνες λένε ψέματα. «Μόνο οι δυνατές εμπειρίες αφήνουν ίχνη», λέει μια παντρεμένη. «Για να κρατήσω έναν άνδρα στη μνήμη μου χρειάζομαι μια σχέση, την αρχή μιας ιστορίας», διευκρινίζει μια άλλη. Με την επιλεκτική μνήμη, όμως, δεν γίνονται σοβαρές έρευνες. Και στέλνονται λανθασμένα μηνύματα στις νεώτερες γενιές. Κάπως έτσι φτάσαμε το 20% των ανδρών ηλικίας 18 έως 24 ετών να μη δείχνει κανένα ενδιαφέρον για το σεξ (αυτό κι αν είναι ψέμα...).

Η ανάλυση της σεξουαλικής συμπεριφοράς είναι δουλειά της λογοτεχνίας, όχι της στατιστικής, λέει ο Φίνκιελκροτ στο γαλλικό περιοδικό. Πριν από 30 χρόνια, ο φιλόσοφος είχε γράψει τη «Νέα ερωτική αταξία», ένα βιβλίο κατά του ΄68 που διαπνεόταν από το πνεύμα του ΄68. Αν έγραφε σήμερα μια συνέχεια σ΄ εκείνο το βιβλίο, θα ήταν ένας ερωτικός ύμνος στην αιδώ, που κατά την άποψή του δεν αποτελεί μόνο κατάλοιπο μιας αστικής προκατάληψης, αλλά και ένα οντολογικό γνώρισμα της γυναίκας. «Όταν ένας άνδρας είναι γυμνός, όλα είναι εμφανή. Όταν γδύνεται όμως μια γυναίκα, όλα είναι ακόμη κρυμμένα. Να γιατί είναι αφόρητο να βλέπεις εκείνο τον περίφημο πίνακα του Κουρμπέ, την Καταγωγή του Κόσμου, παντού, σε όλα τα περιοδικά, σε όλα τα εξώφυλλα...».

Αν τα θύματα ήταν άνδρες...

H είδηση δημοσιεύτηκε την περασμένη εβδομάδα στην πρώτη σελίδα της Ελ Παΐς: τέσσερις γυναίκες βρέθηκαν την ίδια μέρα νεκρές στα σπίτια τους, σε τέσσερις διαφορετικές περιοχές της Ισπανίας, όλες θύματα κακοποίησης από τους συζύγους τους. Οι τρεις από τις τέσσερις ήταν κάτω των 50 ετών, όπως και οι δολοφόνοι τους, πράγμα που δείχνει ότι δεν είναι μόνο οι άνδρες μεγάλης ηλικίας που θεωρούν ότι έχουν δικαίωμα πάνω στη ζωή και τον θάνατο της γυναίκας τους ή της πρώην γυναίκας τους: το ίδιο ακριβώς πιστεύουν και οι νεώτεροι. Τουλάχιστον οι δύο από τις τέσσερις είχαν καταγγείλει στην αστυνομία τους συζύγους τους, αλλά αυτό δεν τους έσωσε τη ζωή.

Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, 75 Ισπανίδες έχασαν το 2007 τη ζωή τους στα χέρια των συζύγων τους (κι άλλες 18 από τις αρχές αυτού του χρόνου). Τα τελευταία πέντε χρόνια, ο αριθμός των θυμάτων φτάνει τα 340. Με άλλα λόγια, στην Ισπανία του 21ου αιώνα δολοφονείται μία γυναίκα κάθε πέντε μέρες από τον άνδρα της. Άλλες 84.000 γυναίκες τυγχάνουν κάποιας αστυνομικής προστασίας από τη βίαιη συμπεριφορά των «συντρόφων» τους. Κι όμως, πρόσφατη δημοσκόπηση δείχνει ότι μόνο το 3,5% των Ισπανών θεωρεί σοβαρό αυτό το πρόβλημα. Στην πρώτη τηλεοπτική συζήτηση μεταξύ Θαπατέρο και Ραχόι, το ζήτημα αναφέρθηκε σε μια αποστροφή του δεύτερου και αμέσως η συζήτηση στράφηκε αλλού. Τι συμβαίνει με τους άνδρες; Τι συμβαίνει με την Ισπανία; Ή μήπως στη χώρα αυτή απλώς γίνονται γνωστά (κάποια από) τα κρούσματα κακοποίησης των γυναικών, ενώ σε άλλες χώρες συγκαλύπτονται;

Αν την τελευταία πενταετία είχαν δολοφονηθεί στην Ισπανία 340 άνδρες από τις συζύγους τους ή τις πρώην συζύγους τους, γράφει η Σολεδάδ Γκαγιέγκο-Ντίας στην Ελ Παΐς, οι φεμινιστικές οργανώσεις θα είχαν ξεσηκωθεί. Εκατοντάδες γυναίκες θα δήλωναν έτοιμες να συναντηθούν με τις γυναίκες- δολοφόνους, να μιλήσουν μαζί τους και να προσπαθήσουν να αλλάξουν τη στάση τους και τις αξίες τους. Χιλιάδες γυναίκες θα ενδιαφέρονταν για την εκπαίδευση που δέχονται οι κόρες τους στα σχολεία και θα μάχονταν για να περιληφθεί στο σχολικό πρόγραμμα ένα μάθημα για τη συμπεριφορά στο εσωτερικό του ζευγαριού. Δεκάδες χιλιάδες γυναίκες θα θεωρούσαν ότι κάτι δεν πάει καλά στη διαμόρφωση του γυναικείου χαρακτήρα.

Αλλά τα 340 θύματα είναι γυναίκες, όχι άνδρες. Γιατί, λοιπόν, δεν δείχνουν οι τελευταίοι ανάλογη ευαισθησία; Γιατί δεν ενδιαφέρονται για τη «μάτσο» νοοτροπία που μαθαίνουν οι γιοι τους στο σχολείο, στο σπίτι ή στις παρέες τους; Γιατί εξακολουθούν να έχουν την ψευδαίσθηση ότι το ζήτημα δεν τους αφορά επειδή δεν είναι οι ίδιοι θύτες; Γιατί τα άρθρα για την κακοποίηση των γυναικών υπογράφονται (σχεδόν) πάντα από γυναίκες;

Η εμφύλια διαμάχη συνεχίζεται

«Βρισκόμαστε σε ένα κρίσιμο σημείο της παγκόσμιας Ιστορίας. Ο πόλεμος του Ισραήλ δεν έχει τελειωμό. Το περιβάλλον καταστρέφεται. Αυτό που βλέπω στην Ευρώπη, κυρίως στη Γαλλία και την Ισπανία, είναι ότι πολύς κόσμος στηρίζει τις ελπίδες του στον Ομπάμα». Φόρεστ Γουίτακερ

O συμπαθέστατος ηθοποιός, που δηλώνει στην Γκάρντιαν ότι υποστηρίζει ενεργά τον Ομπάμα «επειδή αντιπροσωπεύει κάτι πραγματικά καινούργιο», έχει δίκιο. Ο γερουσιαστής του Ιλινόι έχει πολλές συμπάθειες στην Ευρώπη. Οι Γερμανοί είναι ερωτευμένοι μαζί του και θεωρούν ότι τυχόν εκλογή του θα αποδείξει πως η Αμερική έχει ξεπεράσει τις φυλετικές αντιπαραθέσεις. Οι Γάλλοι τον προτιμούν πλέον από τη Χίλαρι (38% έναντι 36%, σύμφωνα με πρόσφατη δημοσκόπηση), πιστεύοντας ότι ενσαρκώνει το όνειρο μιας Αμερικής σε ειρήνη με τον εαυτό της. Στην Ιταλία, ο υποψήφιος της Κεντροαριστεράς Βάλτερ Βελτρόνι έχει δανειστεί το σύνθημα του Ομπάμα, «Ναι, μπορούμε!». Και στη Βρετανία, έχουν ιδρυθεί πολλές οργανώσεις Φίλων του Ομπάμα με έντονη παρουσία στο Facebook.

Υπάρχει όμως και η άλλη πλευρά. Υπάρχουν όλοι εκείνοι που τάσσονται υπέρ της Χίλαρι, είτε επειδή είναι γυναίκα είτε επειδή είναι γυναίκα του Μπιλ. Οι άνθρωποι αυτοί δεν αντιπαθούν τον Ομπάμα, πιστεύουν όμως ότι η Αμερική δεν είναι έτοιμη σήμερα να ψηφίσει έναν μαύρο πρόεδρο, ίσως μάλιστα να μην είναι έτοιμη και ποτέ. Ο πρόεδρος Ομπάμα πρέπει να περιμένει μέχρι το 2012 ή το 2016, γράφει ο Ανατόουλ Καλέτσκι στους χθεσινούς Τάιμς, επισημαίνοντας ότι η αντίπαλός του έχει δύο βασικά γνωρίσματα που περιέργως δεν έχουν μέχρι τώρα αναγνωριστεί από τα μέσα ενημέρωσης: είναι γυναίκα (!) και είναι Κλίντον (!!). Σύμφωνα με τον αρθρογράφο, οι εκλογές αυτές δεν θα κριθούν από τους νέους (όπως είχε γίνει με τον Τζων Κέννεντυ), αλλά από τους ψηφοφόρους μεγαλύτερης ηλικίας. Κατά συνέπεια, απέναντι στον ΜακΚέιν είναι προτιμότερο να υπάρχει μια έμπειρη υποψήφια, μια «ψημένη» όπως έγραφε χθες και ο Δημήτρης Μητρόπουλος.

Το βέβαιο είναι ότι τον Νοέμβριο θα ψηφίσουν οι Αμερικανοί όχι οι Ευρωπαίοι. Και οι Αμερικανοί έχουν τραυματιστεί από έναν αιματηρό πόλεμο και έναν ανεύθυνο πρόεδρο. Πώς θα αντιδράσουν; Θα στραφούν σε μια «σίγουρη» αλλά συντηρητική λύση ή θα προτιμήσουν έναν εκπρόσωπο της αλλαγής; Βέβαιο είναι επίσης ότι στο Δημοκρατικό Κόμμα δεν μπορεί να ζητηθεί η «θυσία» ούτε του υποψήφιου που προηγείται σε εκλέκτορες ούτε της υποψήφιας που κερδίζει όλες τις μεγάλες πολιτείες. Το κόμμα μοιάζει καταδικασμένο να ζήσει μια όλο και πιο έντονη εμφύλια διαμάχη, που θα λάβει τέλος είτε με κάποιο αναπάντεχο γεγονός (ένα σκάνδαλο, μια γκάφα) είτε στο συνέδριο. Από την περιπέτεια αυτή μπορεί να βγει εξασθενημένο, μπορεί και ενισχυμένο. Κανείς δεν μπορεί να πει όμως ότι η περιπέτεια δεν έχει ενδιαφέρον- εκτός από τον Νόαμ Τσόμσκι, που θα αποφάσιζε με το στρίψιμο ενός νομίσματος...

Ρομπέν των Δασών από την ανάποδη

«Τώρα γελάτε, αλλά μια μέρα θα είμαστε εμείς στα πράγματα», λένε οι πίθηκοι σ΄ αυτήν την τοιχογραφία, που έγινε με σπρέι, και σε μια δημοπρασία τον περασμένο μήνα στο Λονδίνο «έπιασε» 300.000 ευρώ.

Μερικές ημέρες νωρίτερα, μια άλλη τοιχογραφία του ίδιου καλλιτέχνη είχε πουληθεί μέσω του Ιnternet αντί 270.000 ευρώ. Η τιμή αυτή δεν περιλάμβανε ούτε την αφαίρεση του έργου από τον τοίχο ούτε την αποκατάσταση εκείνης της πλευράς του κτιρίου. Το πιο ενδιαφέρον, όμως, είναι ότι ο δημιουργός των δύο αυτών έργων, όπως και πολλών άλλων, είναι άγνωστος. Πρόκειται για τον πιο διάσημο, πιο μυστηριώδη και πιο πολυσυζητημένο «γκραφιτίστα» στον κόσμο. Έναν άνθρωπο που στόλισε με τα έργα του τους τοίχους της Γάζας. Που μπήκε μεταμφιεσμένος στα μεγαλύτερα μουσεία του κόσμου και κρέμασε τους πίνακές του. Που ζωγράφισε πάνω σε αληθινά γουρούνια και ελέφαντες. Που πούλησε έργα του στον Μπραντ Πιτ και την Αντζελίνα Ζολί. Κανείς δεν γνωρίζει την αληθινή του ταυτότητα, τη διεύθυνση του σπιτιού του ή το τηλέφωνό του. Μόνο το όνομά του είναι γνωστό: Μπάνκσυ. Και ότι γεννήθηκε πριν από 35 χρόνια στο Μπρίστολ.

Η καθαρίστρια της παμπ της οδού Φρόγκμοουρ βγάζει τα σκουπίδια στις δύο το μεσημέρι και τα τοποθετεί σε έναν τεράστιο κάδο έξω από ένα πενταώροφο σπίτι. Στο ύψος του τρίτου ορόφου κυριαρχεί ένα μεγάλο σχέδιο: ένας άνδρας με κοστούμι σκύβει από το παράθυρο και αναζητεί κάποιον στο βάθος, ενώ μια γυναίκα που φορά μόνο το νυχτικό της τον πιάνει από το χέρι και προσπαθεί να τον ηρεμήσει. Κρεμασμένος με το ένα χέρι από το περβάζι είναι ο εραστής, φαλακρός και γυμνός. Στο κάτω μέρος του σχεδίου, η υπογραφή του καλλιτέχνη: Μπάνκσυ. «Το έκανε τη νύχτα, δεν τον είδε κανείς μας», βεβαιώνει μ΄ ένα ειρωνικό χαμόγελο η καθαρίστρια τον δημοσιογράφο της Ελ Παΐς. Όταν ανακαλύφθηκε αυτό το σχέδιο, πριν από δύο χρόνια, έγινε μεγάλη φασαρία στην πόλη, πολλοί ζήτησαν να σβηστεί γιατί ο συγκεκριμένος τοίχος ανήκει σε μια κλινική για ανθρώπους με σεξουαλικές ασθένειες, ο δήμος οργάνωσε δημοψήφισμα και το 95% ψήφισε υπέρ του Μπάνκσυ. «Κανείς δεν ξέρει ποιος είναι», επιμένει η καθαρίστρια, «ούτε γιατί έκανε εδώ αυτό το σχέδιο».

Τον είπαν Ρομπέν των Δασών από την ανάποδη: ζωγραφίζει για τους φτωχούς, αλλά τον αγοράζουν οι πλούσιοι. Και υπάρχει μια γυναίκα που τον γνώρισε καλά. Λέγεται Σούζι, είναι γύρω στα 50, δουλεύει στο κέντρο σύγχρονης τέχνης Αrnolfini και πριν από αρκετά χρόνια πέρασε μια νύχτα μαζί με τον Μπάνκσυ. «Μιλήσαμε αρκετά και ανταλλάξαμε σκίτσα. Εκείνος έκανε το πορτρέτο μου κι εγώ το δικό του. Ήταν ωραίος τύπος, κανονικός, συμπαθητικός». Εκείνο το σκίτσο θα το πουλήσει; «Δεν νομίζω. Δεν πρέπει να ανακατεύουμε την τέχνη με το χρήμα. Αυτά τα δύο δεν πάνε μαζί».

Είδη υπό εξαφάνιση

Λιγότερες ειδήσεις, λιγότερη σκέψη, λιγότερη στράτευση, λιγότερος χρόνος για επαλήθευση των πληροφοριών: αυτή είναι η ετυμηγορία ενός Βρετανού δημοσιογράφου για την κατάσταση του Τύπου στη χώρα του. Μόνο στη χώρα του;

O Νικ Ντέηβις ξεκίνησε την έρευνά του από τον περίφημο «ιό της χιλιετίας». Τεράστια ποσά δαπανήθηκαν στο γύρισμα του αιώνα για την αντιμετώπιση αυτής της φανταστικής απειλής, με τις εφημερίδες να συναγωνίζονται για μήνες σε τρομολάγνους τίτλους. «Οι τράπεζες μπορεί να καταρρεύσουν», έγραφε η Γκάρντιαν, «Ασθενείς σε κρατικά νοσοκομεία μπορεί να πεθάνουν», πλειοδοτούσε η Τέλεγκραφ. Τελικά δεν συνέβη φυσικά τίποτα. Και οι χώρες που αδιαφόρησαν για το θέμα, όπως η Ρωσία, δεν είχαν κανένα πρόβλημα. Γιατί προκλήθηκε όμως αυτός ο πανικός; Πώς εξηγείται αυτή η τερατώδης άγνοια;

Όπως γράφει ο Ντέηβις στο βιβλίο του «Flat Εarth Νews» (εκδ. Chatto and Windus), το σχήμα είναι πάντα το ίδιο. Μια ιστορία μοιάζει αληθινή. Στη συνέχεια γίνεται ευρέως αποδεκτή ως αληθινή, παρ΄ όλο που μπορεί να ξεχειλίζει από ψεύδη και προπαγάνδα. Οι εφημερίδες τη δημοσιεύουν και την αναδημοσιεύουν, χαρακτηρίζοντας ταυτόχρονα «αιρετικό» όποιον εκφράζει επιφυλάξεις. Η επαλήθευση θεωρείται πολυτέλεια. Άλλωστε οι πηγές των περισσοτέρων δημοσιευμάτων είναι είτε τα δελτία Τύπου (60%) είτε το Ρress Αssociation, το κυριότερο ειδησεογραφικό πρακτορείο της Βρετανίας (20%). Πρωταθλητές εδώ είναι οι Τάιμς, για τους οποίους διαπιστώθηκε ότι το 69% των δημοσιευμάτων τους στηρίζονται σε τηλεγραφήματα πρακτορείων...

Συμπέρασμα: η καρδιά της σύγχρονης δημοσιογραφίας είναι το γρήγορο αναμάσημα μη ελεγμένου υλικού από δεύτερο χέρι, που σε μεγάλο βαθμό αποσκοπεί στην εξυπηρέτηση των πολιτικών ή εμπορικών συμφερόντων εκείνων που το χορηγούν. Ποιος φταίει γι΄ αυτήν την κατάσταση; Οι κακοί διευθυντές; Οι αδίστακτοι πολιτικοί; Όχι, απαντά ο Ντέηβις. Ο κυριότερος ένοχος είναι οι εμπορικές πιέσεις που ασκούνται για την όσο το δυνατόν μεγαλύτερη μείωση του κόστους. Τα άρθρα πρέπει να είναι φτηνά, δηλαδή να γράφονται γρήγορα. Να είναι «ασφαλή», δηλαδή να μην ενέχουν τον κίνδυνο μιας αγωγής ή μιας διαμαρτυρίας από το ισραηλινό λόμπι. Να μην αμφισβητούν κοινά αποδεκτές ιδέες. Να μην έχουν πολύπλοκη δομή. Να λένε στον αναγνώστη αυτά που θέλει να διαβάσει. Και, πάνω απ΄ όλα, να παρουσιάζουν και τις δύο πλευρές κάθε θέματος: με τον τρόπο αυτόν δεν υποχρεώνεσαι ποτέ να απολογηθείς, αφού ποτέ δεν έχεις πάρει θέση.

Ο Τζον Λάντσεστερ παραθέτει στο London Review of Βooks δύο ακόμη στοιχεία που συμπληρώνουν τη ζοφερή εικόνα. Το 1970, to CΒS είχε μόνο στη Ρώμη τρεις ανταποκριτές πλήρους απασχόλησης. Το 2006, όλα τα αμερικανικά μέσα ενημέρωσης, έντυπα και ηλεκτρονικά, είχαν όλους κι όλους 141 ξένους ανταποκριτές σε όλο τον κόσμο. Στη σημερινή Βρετανία, 47.800 άνθρωποι απασχολούνται στις δημόσιες σχέσεις έναντι 45.000 που εργάζονται στα μέσα ενημέρωσης. Σε τέτοιες συνθήκες, όροι όπως ακρίβεια, ανεξαρτησία ή επαλήθευση αποτελούν είδη υπό εξαφάνιση.

Όταν παραβιάζονται τα ταμπού

Το τελευταίο πράγμα που περιμέναμε από την κλιμάκωση της βίας στη Γάζα ήταν ένας φραστικός ανταγωνισμός γύρω από μια λέξη που ήταν ώς τώρα ταμπού: το Ολοκαύτωμα.

Το 1940, όταν ο Ααρόν Άπελφελντ ήταν οκτώ ετών, οι ναζί εισέβαλαν στο χωριό του, το Τσέρνοβιτς της Ρουμανίας, σκότωσαν τη μητέρα του και εκτόπισαν τον πατέρα του και τον ίδιο σε ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης της Ουκρανίας. Αλλά ο Ααρόν δραπέτευσε, κι έζησε για τέσσερα χρόνια κρυμμένος στα δάση, σαν το ζώο. Σώθηκε μόνος του, και μόνος του έκανε το 1946 το ταξίδι μέχρι το Ισραήλ. «Η καρδιά έχει ξεχάσει πολλά, κυρίως ημερομηνίες, τόπους, ονόματα ανθρώπων», γράφει σε ένα από τα τριάντα βιβλία του, που έχει τίτλο Ιστορία μιας ζωής. «Αλλά το σώμα μου τα θυμάται καλά εκείνα τα χρόνια. Κάθε φορά που βρέχει, κάνει κρύο ή φυσάει, επιστρέφω στο γκέτο, στο στρατόπεδο συγκέντρωσης ή στο δάσος».

Σήμερα ο Άπελφελντ είναι 76 ετών. Και ξέρει καλά ότι κανένα γεγονός δεν μπορεί να συγκριθεί με αυτά που συνέβησαν τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Έκπληκτος άκουσε, έτσι, τον υφυπουργό Αμύνης της χώρας του να απειλεί τους Παλαιστινίους με ένα «ακόμη μεγαλύτερο Ολοκαύτωμα». Και με μεγάλη δυσαρέσκεια άκουσε τον Παλαιστίνιο πρόεδρο Μαχμούντ Αμπάς να δηλώνει ότι τα γεγονότα των τελευταίων ημερών «είναι κάτι χειρότερο από Ολοκαύτωμα». Είναι αλήθεια ότι ο Ισραηλινός υφυπουργός χρησιμοποίησε τη λέξη Shoah, που παραπέμπει γενικότερα στην καταστροφή, αλλά και πάλι έπρεπε να προσέχει. «Η σύγκρουση των Ισραηλινών με τους Παλαιστινίους δεν έχει καμιά σχέση με το Ολοκαύτωμα», λέει ο συγγραφέας στην Κοριέρε. «Είναι μια σύγκρουση ανάμεσα σε δύο λαούς, για τον έλεγχο ενός εδάφους. Κανείς από τους δύο δεν σκοπεύει να ανοίξει στρατόπεδα συγκέντρωσης».

Οι Ισραηλινοί είναι ιδιαίτερα ευαίσθητοι- και δικαίως- απέναντι σε οποιαδήποτε αναφορά στο Ολοκαύτωμα. Ένας άλλος συγγραφέας, ο Αβραάμ Γεοσούα, διαμαρτυρόταν πρόσφατα για τη σύγκριση που έκαναν κάποιοι μεταξύ των Ισραηλινών στρατιωτών και των ναζί κατά τη δεύτερη Ιντιφάντα. «Στα τέσσερα χρόνια που κράτησε εκείνη η εξέγερση», είπε στη Χααρέτζ, «ένας από τους πιο σύγχρονους και ισχυρούς στρατούς στον κόσμο ήλθε αντιμέτωπος με αντάρτες. Το αποτέλεσμα ήταν να σκοτωθούν 4.000 Παλαιστίνιοι και 1.000 Ισραηλινοί. Είναι αυτό ναζισμός; Οι ναζί θα είχαν σκοτώσει 4.000 ανθρώπους σε ένα λεπτό». Σωστό. Αλλά αυτό που ξεχνά ο Γεοσούα είναι ότι τις συγκρίσεις αυτές τις έχουν «νομιμοποιήσει» οι ίδιοι οι Ισραηλινοί. Πολύ πριν από τον προκλητικό υφυπουργό, ακροδεξιοί διαδηλωτές είχαν παρουσιάσει σε αφίσες τον Γιτζάκ Ράμπιν ντυμένο με ναζιστική στολή. Αλλά και ο Μπέντζαμιν Νετανιάχου είχε κατηγορηθεί από την Αριστερά ότι δανείστηκε το σύνθημά του «Ένας ισχυρός ηγέτης από ένα ισχυρό έθνος» από το Τρίτο Ράιχ.

Εν τέλει, όλα αυτά μπορεί να μην έχουν και τόση σημασία. Όλα τα ταμπού κάποτε παραβιάζονται. Και οι καινούργιες γενιές ούτε καν το καταλαβαίνουν.

Ένα σύστημα με ενάμισι κόμμα

Φόβος: αυτός είναι ο βασικός παράγων που εξασφαλίζει τη συνοχή της ρωσικής κοινωνίας. Φόβος του μαθητή απέναντι στο δάσκαλο, φόβος του αξιωματούχου απέναντι στον κυβερνήτη, φόβος του κυβερνήτη απέναντι στο Κρεμλίνο. Το Κρεμλίνο, αντίθετα, δεν φοβάται πια.

Τρεις είναι οι βασικοί πολιτικοί σύμβουλοι του ρωσικού καθεστώτος: ο Σεργκέι Μαρκόφ, ο Βιατσεσλάβ Νικόνοφ και ο Γκλεμπ Παβλόφσκι. Οι τρεις αυτοί στενοί συνεργάτες του Πούτιν μίλησαν με απόλυτη ειλικρίνεια στον Νουβέλ Ομπζερβατέρ, και αυτά που είπαν είναι συνταρακτικά. «Στη διάρκεια των γεγονότων της Ουκρανίας, το 2004, η ρωσική ηγεσία είχε καταληφθεί από έναν “πορτοκαλί” φόβο ανάλογο με τον “κόκκινο” φόβο που είχε καταλάβει τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις τη δεκαετία του ΄20», λέει ο Νικόνοφ. «Είναι αλήθεια! Το περιβάλλον του Πούτιν είχε πανικοβληθεί. Όλοι φοβόμασταν ότι θα αναδεικνυόταν ένας ηγέτης που θα οργάνωνε διαδηλώσεις και θα αποσπούσε την υποστήριξη του πληθυσμού», συμπληρώνει ο Παβλόφσκι. «Τι χρειάζεται για να ξεσπάσει εδώ μια πορτοκαλί επανάσταση; Μια εκτεταμένη διαφθορά, ένα γιγαντιαίο χάσμα μεταξύ πλουσίων και φτωχών, ένα υψηλό μορφωτικό επίπεδο, έλλειψη εμπιστοσύνης στους θεσμούς, άνοιγμα της κοινωνίας σε επιρροές από το εξωτερικό και μια ελίτ που έχει τα χρήματά της στο εξωτερικό. Ε, λοιπόν, τα έχουμε όλα!», τονίζει ο Μαρκόφ.

Για να αντιμετωπίσει αυτόν τον κίνδυνο, η ρωσική ηγεσία έθεσε σε εφαρμογή ένα σχέδιο. Ο Παβλόφσκι δεν έχει κανένα πρόβλημα να μιλήσει γι΄ αυτό: «Θέσαμε τις Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις υπό τον έλεγχό μας. Θεσπίσαμε νόμους κατά του “εξτρεμισμού”. Και ιδρύσαμε οργανώσεις νέων για να ελέγχουν τους δρόμους». Μετά το 2005, το Κρεμλίνο έστησε μια εκστρατεία για να στηρίξει τον ισχυρισμό μιας δυτικής συνωμοσίας εναντίον της Ρωσίας. Παρουσίασε από την τηλεόραση υποτιθέμενα δίκτυα Βρετανών πρακτόρων που χρηματοδοτούσαν την πορτοκαλί επανάσταση, εξουδετέρωσε κάθε πιθανό ηγέτη μιας ειρηνικής επανάστασης (όπως ο Κασπάροφ ή ο πρώην πρωθυπουργός Μιχαήλ Κασιάνοφ), φυλάκισε τους διαφωνούντες. Κι ύστερα πέρασε σε ένα δεύτερο στάδιο: την εγκατάσταση μιας «δημοκρατίας Ποτέμκιν», με διάφορους συνδυασμούς κομμάτων εικονικής αντιπολίτευσης. Αλλά ούτε έτσι ο Πούτιν ήταν ευχαριστημένος. Κάποιοι του μίλησαν τότε για το κινεζικό μοντέλο, κάποιοι άλλοι για το μοντέλο Σιγκαπούρης. «Τελικά καταλήξαμε στη μέση λύση», λέει ο Μαρκόφ. «Ένα σύστημα με ενάμισι κόμμα». Μια «δημοκρατορία», που εδραίωσε την εξουσία της ύστερα από μαζική νοθεία στις εκλογές του περασμένου Δεκεμβρίου.

Χθες δεν χρειάστηκε κάτι ανάλογο, η εκλογική διαδικασία ήταν πολύ απλούστερη. Ο Πούτιν θα εξακολουθήσει να ηγείται της χώρας του από τη θέση του πρωθυπουργού, για να εκλεγεί εκ νέου πρόεδρος το 2012 και το 2016. Ύστερα θα έλθει πάλι η σειρά του Μεντβέντεφ. Σύμφωνα με τον πρόεδρο της Δούμα, το δίδυμο θα μπορούσε να παραμείνει στην εξουσία μέχρι το 2032. Σενάριο πολιτικής φαντασίας; «Καθόλου», απαντά ο Νικόνοφ. «Η εποχή Πούτιν μόλις ξεκίνησε».

Όλες οι πόρτες ανοιχτές

O Σιανγκ Γιου ήταν ένας Κινέζος στρατηγός τον τρίτο αιώνα π.Χ. που διέσχισε με τους στρατιώτες του τον ποταμό Γιανγκτζέ και εισέβαλε σε εχθρικά εδάφη. Για να αποκλείσει οποιαδήποτε περίπτωση υποχώρησης, προχώρησε τότε σε μια κίνηση που προκάλεσε την αντίδραση πολλών στρατιωτών: κατέστρεψε τις καραβάνες τους και έκαψε τα πλοία με τα οποία είχαν φτάσει. Οι στρατιώτες δεν είχαν άλλη επιλογή από το να προχωρήσουν και να νικήσουν. Και ο στρατηγός τους δικαιώθηκε.

Η επιλογή του Σιανγκ θα μπορούσε να χαρακτηριστεί «απρόβλεπτα ορθολογική», γράφουν οι Νιου Γιορκ Τάιμς. Η στάση των περισσότερων ανθρώπων, αντίθετα, είναι «προβλέψιμα ανορθολογική»: αυτός είναι ο τίτλος του νέου βιβλίου του Αμερικανού καθηγητή Νταν Αριέλι, ο οποίος προσπαθεί να καταλάβει γιατί διστάζουμε να περιορίζουμε τις εναλλακτικές μας λύσεις, γιατί φοβόμαστε να κλείνουμε πόρτες. Το καινούργιο μας κινητό έχει μια δυνατότητα που αποκλείεται να χρησιμοποιήσουμε ποτέ αφού δεν ξέρουμε καν πώς λειτουργεί- κι όμως πειστήκαμε να πληρώσουμε επιπλέον για να την αποκτήσουμε. Εκείνος ο παλιός γνωστός μάς έχει ταράξει στα τηλέφωνα, αλλά δεν μας πάει να του πούμε ότι μας ενοχλεί. Η μικρή έχει εξαντληθεί από τα μαθήματα μπαλέτου, γαλλικών και πιάνου που κάνει μετά το σχολείο, αλλά δεν δεχόμαστε να σταματήσει κάτι απ΄αυτά μήπως και της χρειαστεί στο μέλλον. Όλες οι επιλογές πρέπει να είναι ανοιχτές, κι όσο περισσότερες είναι τόσο το καλύτερο.

Ο Αριέλι, που διδάσκει οικονομία της συμπεριφοράς στο ΜΙΤ, έβαλε τους φοιτητές του να παίξουν ένα ηλεκτρονικό παιχνίδι (tierneylab. blogs. nytimes. com), όπου ανοίγεις πόρτες και κερδίζεις χρήματα. Κάθε φορά που μπαίνεις σε ένα καινούργιο δωμάτιο, κάποιες πόρτες ανοίγουν και κάποιες κλείνουν. Η καλύτερη στρατηγική είναι να αγνοείς τις πόρτες που κλείνουν, να ελέγχεις γρήγορα τις επιλογές που έχεις και να καταλήγεις στην πιο προσοδοφόρα. Ακόμα κι όταν οι φοιτητές έμαθαν καλά το παιχνίδι, όμως, επέμεναν να ξανανοίγουν πόρτες που είχαν κλείσει, με αποτέλεσμα να χάνουν χρόνο και χρήμα. Ήθελαν να έχουν όσο το δυνατόν περισσότερες πόρτες ανοιχτές. Δεν τους ένοιαζε το μακροπρόθεσμο κέρδος: ο πόνος από το κλείσιμο μιας πόρτας ήταν αφόρητος.

«Πολλοί από μας δουλεύουμε περισσότερο απ΄ όσο χρειάζεται χωρίς να καταλαβαίνουμε ότι χάνουμε τα παιδικά χρόνια των παιδιών μας», γράφει ο Αριέλι. «Μερικές φορές οι πόρτες κλείνουν σιγά σιγά και δεν καταλαβαίνουμε για πότε εξαφανίζονται». Υπάρχει λύση; Ο Αμερικανός καθηγητής προτείνει φάρμακα όπως ο γάμος, όπου κλείνεις πόρτες και ανακοινώνεις και στους άλλους ότι έκλεισες πόρτες. Για όσους δεν πείθονται από τέτοιες μεθόδους, και τους εκφράζει περισσότερο εκείνο το σπαρακτικό «Did you ever go clear?» του Λέοναρντ Κόεν, υπάρχει βέβαια πάντα το παράδειγμα του Κινέζου στρατηγού.