190.000 ευρώ την εβδομάδα

Ένας θυρωρός στο Μπέλφαστ κερδίζει 200 ευρώ την εβδομάδα. Ο Γερμανός ποδοσφαιριστής Μίκαελ Μπάλακ, που θα παίζει από τη νέα περίοδο στην Τσέλση, θα κερδίζει το ίδιο διάστημα 190.000 ευρώ. Μήπως κάτι δεν πάει καλά;

Πριν από 21 χρόνια, η Αγγλικανική Εκκλησία είχε εξοργίσει τη Μάργκαρετ Θάτσερ με μια έκθεσή της για τη φτώχεια στη Βρετανία, που είχε τίτλο «Πίστη στις πόλεις». H έκθεση αυτή αποδείκνυε ότι η οικονομική επανάσταση του θατσερισμού έκανε τους πλούσιους ακόμη πλουσιότερους και τους φτωχούς ακόμη φτωχότερους. «Είστε μαρξιστές!», βροντοφώναξε τότε η Σιδηρά Κυρία, χρησιμοποιώντας προφανώς τον χειρότερο χαρακτηρισμό που μπορούσε να σκεφθεί. Τα χρόνια πέρασαν, εκείνη αποχώρησε από το προσκήνιο, οι «μαρξιστές» πάλι όχι. Και σήμερα επανέρχονται με μία νέα έκθεση, που προκαλεί και πάλι θόρυβο. H γενική τάση προς την αύξηση των ανισοτήτων μπορεί να έχει υποχωρήσει από τότε που οι Εργατικοί ανέλαβαν την εξουσία, τονίζει η Εκκλησία της Αγγλίας στην έκθεσή της με τίτλο «Πιστές πόλεις». Αλλά οι ανισότητες ανάμεσα στους υπερ-πλούσιους και την υπόλοιπη κοινωνία εξακολουθούν να αυξάνονται. Οι αστρονομικοί μισθοί και ο τρόπος ζωής ποδοσφαιριστών όπως ο Ντέηβιντ Μπέκαμ είναι σκανδαλώδεις.

Πίσω από την αστραφτερή βιτρίνα, με την ανθηρή οικονομία και τη χαμηλή ανεργία, κρύβονται αδιανόητοι θύλακοι φτώχειας. Ολόκληρες οικογένειες είναι αναγκασμένες να ζουν με 300 ευρώ την εβδομάδα, το ένα τρίτο των οποίων διατίθεται για το ενοίκιο. Παρίες μεταξύ των παριών, οι μετανάστες που ζητούν άσυλο στερούνται ακόμη και του δικαιώματος στην εργασία, ενώ ο λαϊκός Τύπος τούς δείχνει με το δάκτυλο. Την ίδια ώρα διοργανώνονται φιέστες με την ευκαιρία του Μουντιάλ, που κοστίζουν τρία εκατομμύρια ευρώ! Σε μια τέτοια φιέστα, που οργάνωσε το περασμένο Σαββατοκύριακο το ζεύγος Μπέκαμ, το εισιτήριο ήταν 3.000 ευρώ, ενώ ένας εκατομμυριούχος πλήρωσε στη μαύρη αγορά 150.000 ευρώ για δύο εισιτήρια! H εξήγηση ότι τα έσοδα διατέθηκαν για φιλανθρωπικούς σκοπούς δεν ικανοποιεί τον αρχιεπίσκοπο του Γιορκ. «Δεν είμαστε αντίθετοι στο να κερδίζει ο κόσμος χρήματα», δηλώνει ο Τζων Σεντάμου. «Πρέπει όμως να υπάρχει μια πιο δίκαιη κατανομή του πλούτου».

Υπάρχει πάντως και η άλλη άποψη. Σύμφωνα με τον καθηγητή Τζων Χιλ, διευθυντή του Κέντρου Ανάλυσης του Κοινωνικού Αποκλεισμού στο London School of Economics, ορισμένες ομάδες του πληθυσμού με πολύ χαμηλά εισοδήματα έχουν βελτιώσει τη θέση τους την τελευταία δεκαετία. H φτώχεια στο σύνολο του πληθυσμού έχει υποχωρήσει ελαφρώς, η παιδική φτώχεια πολύ περισσότερο. Αυτό που έχει, εν τέλει, σημασία είναι σε ποια κατεύθυνση κοιτά κανείς. Οι φτωχοί χωρίς παιδιά εξακολουθούν να παίρνουν ψίχουλα από τις κρατικές επιδοτήσεις. Οι συνταξιούχοι και οι οικογένειες με παιδιά, αντίθετα, έχουν ωφεληθεί από την πολιτική των Εργατικών.

Ταξιδιωτικές εντυπώσεις (2)

Συνεχίζω τις ταξιδιωτικές μου εντυπώσεις από το Ισραήλ, διευκρινίζοντας ορισμένα πράγματα με βάση και τις ερωτήσεις σας.

ΓΙΑ ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ: ήμασταν οκτώ έλληνες δημοσιογράφοι από εφημερίδες και την κρατική τηλεόραση, και δύο βουλευτές, ένας της ΝΔ και μία του ΠΑΣΟΚ. Όπως είπα ήδη, το ταξίδι ήταν πληρωμένο από την American Jewish Committee. Δεν είναι η πρώτη φορά που γίνεται κάτι τέτοιο. Ομολογώ πως την προηγούμενη φορά που μου είχε προταθεί, το αρνήθηκα λόγω ακριβώς του χρηματοδότη. Αυτή τη φορά ξεπέρασα τις ιδεολογικές μου αναστολές. Όπως έγραψε κι ο Ιχνηλάτης, πάντα κάποιος πληρώνει. Αυτό που έχει σημασία είναι αν επηρεάζει και τις απόψεις σου. Εχω αρκετή πείρα για να είμαι σίγουρος ότι αυτό δεν συμβαίνει.

ΓΙΑ ΤΙΣ ΣΥΝΑΝΤΗΣΕΙΣ ΜΑΣ: οι περισσότερες δεν είχαν μεγάλο ενδιαφέρον. Είδαμε τον Σιμόν Πέρες και τον πρόεδρο Κατσάβ, απολύτως αδιάφοροι. Ο Πατριάρχης είχε μια αγωνία να μας περιγράψει πόσο στριμωγμένος είναι. Μου έκανε μεγάλη εντύπωση η συνάντησή μας με την συνταγματάρχη εν αποστρατεία Μίρι Εϊσέν, πρώην ανώτατο στέλεχος των ισραηλινών μυστικών υπηρεσιών. Μια «φυσιολογική» γυναίκα, θα έλεγε κανείς... Καθαρά μας μίλησε και ο Νάζμι Αλ-Τζουμπέχ, αντιπρόεδρος του Ιδρύματος Φαϊζάλ αλ-Χουσεϊνί και πρωτεργάτης των συμφωνιών της Γενεύης. Ισως εκείνες οι συμφωνίες να ήταν η πιο μεγάλη χαμένη ευκαιρία για ειρήνη. Τον Πέρετζ δεν τον είδαμε. Μάθαμε όμως ότι υπέγραψε πρόσφατα μια απόφαση για επέκταση των οικισμών. Δεν νομίζω ότι υπάρχει καμιά ελπίδα από το Εργατικό Κόμμα. Δεν ξέρω αν υπάρχει καμιά ελπίδα από πουθενά.

ΓΙΑ ΤΟ ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΟ: ο φόβος των Ισραηλινών ότι σε λίγα χρόνια οι Αραβες από τη Μεσόγειο μέχρι τον Ιορδάνη θα είναι περισσότεροι από τους Εβραίους τους οδήγησε στην απόφαση να δεχθούν δύο κράτη. Σε αντίθετη περίπτωση, θα ήταν αναγκασμένοι να εφαρμόσουν ένα καθεστώς ανάλογο του απαρτχάιντ, κάτι που ο πολιτισμένος κόσμος δεν θα μπορούσε να δεχθεί. Το ζήτημα είναι βέβαια ποια θα είναι τα σύνορα των δύο κρατών. Αυτό που είχε στο μυαλό του ο Σαρόν για το παλαιστινιακό κράτος, και το συνεχίζει ο Ολμέρτ, θυμίζει σε ένα βαθμό τα μπαντουστάν της Νότιας Αφρικής. Και, φυσικά, δεν είναι ρεαλιστικό.

ΓΙΑ ΤΟ ΤΕΙΧΟΣ: είδαμε αυτό το έκτρωμα σε διάφορες μορφές του. Το πρόβλημα δεν είναι μόνο ότι δεν ακολουθεί τα σύνορα του ’67. Ετσι κι αλλοιώς, θα πρέπει να γίνουν ανταλλαγές εδαφών – το ζήτημα είναι με ποιους όρους. Αλλά στον 21ο αιώνα δεν είναι δυνατόν να κτίζονται πάλι τείχη. Οι Ισραηλινοί πιστεύουν ότι το τείχος, που η κατασκευή του θα ολοκληρωθεί το 2007, συνέβαλε αποφασιστικά στη μείωση των τρομοκρατικών επιθέσεων. Εγώ πιστεύω ότι οι λόγοι είναι άλλοι. Προς το παρόν, πάντως, η μόνη κόντρα που υπάρχει στο εσωτερικό του Ισραήλ είναι η ακριβής διαδρομή του. Γίνονται διάφορες προσφυγές στο Ανώτατο Δικαστήριο για τα προβλήματα που δημιουργούνται σε παλαιστινιακά χωριά, άλλες δικαιώνονται, άλλες όχι. Αυτό που δεν καταλαβαίνουν οι Ισραηλινοί είναι ότι αυτό το πράγμα θα δημιουργήσει και στους ίδιους προβλήματα. Ακόμη και το αποχετευτικό σύστημα δεν μπορεί να λειτουργήσει.

ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ. Δεν έχω πάνω μου τα ακριβή στοιχεία, η εικόνα όμως είναι ότι την τελευταία πενταετία το Ισραήλ πηγαίνει πολύ καλά, ενώ οι Παλαιστίνιοι χάλια. Και μόνο αυτό είναι αρκετό για να καταλάβει κανείς ότι η δεύτερη ιντιφάντα έβλαψε τους Παλαιστίνιους, όχι τους Ισραηλινούς.

ΓΙΑ ΤΗ ΧΑΜΑΣ. Η διακήρυξη του Μπαργούτι και των άλλων καλύφθηκε δημοσιογραφικά, κανείς δεν περιμένει όμως ότι θα γίνει δεκτή από την κυβέρνηση της Χαμάς. Για την ακρίβεια, κανείς δεν πιστεύει ότι η Χαμάς θα επιτρέψει να γίνει το δημοψήφισμα που θέλει ο Αμπάς. Για να προχωρήσει στην περίφημη αναγνώριση του Ισραήλ, θέλει ανταλλάγματα, όπως πολύ σωστά γράφει ο Αθήναιος. Το κακό, το πολύ κακό, είναι η διαφαινόμενη ισλαμοποίηση της Παλαιστίνης. Δεν την είδαμε, μας την περιέγραψαν. Ο Στηβ Ερλάνγκερ των Νιου Γιορκ Τάιμς μάλιστα, τον οποίο συναντήσαμε, συγκρίνει τη νίκη της Χαμάς με την ισλαμική επανάσταση στο Ιράν. Μακάρι να κάνει λάθος.

ΓΙΑ ΤΑ ΜΕΤΡΑ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ. Όπως έγραψα και στο προηγούμενο post, δεν είδαμε στρατοκρατούμενες πόλεις. Αυτό που έζησα όμως στο αεροδρόμιο κατά την επιστροφή, δεν το έχω ξαναζήσει. Ξέραμε ότι θα γίνουν εξονυχιστικοί έλεγχοι, ξέραμε ότι θα μας «ανακρίνουν». Δεν περίμενα όμως να γίνει ολόκληρη ιστορία για ένα βιβλιαράκι με τίτλο «Facts about Israel» που μας έδωσαν οι οργανωτές όταν ξεκινήσαμε το ταξίδι. Όταν το είδαν οι Ισραηλινοί στη βαλίτσα μου από τον αξονικό τομογράφο, λύσσαξαν. Γιατί δεν τους το είπα; Ώστε μου έδωσαν «κάποιοι» «κάτι» στη διάρκεια αυτού του ταξιδιού; Ποιοι, πότε και γιατί; Παρά λίγο να χάσω την πτήση με αυτή τη σουρρεαλιστική ιστορία. Ανακουφισμένος μπήκα τελικά στο αεροπλάνο. Κι έπεσα πάνω σε μια ομάδα προσκυνητών από τη Ρόδο που είχαν επισκεφθεί την Ιερουσαλήμ και επέστρεφαν στην πατρίδα. Απίστευτο θέαμα. Απίστευτα πράγματα άκουσα. Αισθάνθηκα την ανάγκη να εκφράσω τη συμπαράστασή μου στις αεροσυνοδούς. Δεν βαρυέστε, μου είπαν, έχουμε συνηθίσει. Αυτή η πτήση όλο τέτοιους έχει.

Διπλή αθώωση

«Τα ναζιστικά εγκλήματα ήταν έργο μιας ομάδας εγκληματιών, που με τη δημαγωγία και τον τρόμο παραπλάνησαν τον γερμανικό λαό και τον χρησιμοποίησαν ως εργαλείο στη μανία τους για καταστροφή και κυριαρχία».

Με μια φράση που πέταξε στη διάρκεια της επίσκεψής του στο Άουσβιτς, ο Πάπας Βενέδικτος ΙΣΤ' αθώωσε ολόκληρο τον γερμανικό λαό για τα εγκλήματα της ναζιστικής περιόδου. Σύμφωνα με αυτό το «παιδί της Γερμανίας», που στο τέλος του πολέμου υπηρετούσε στον γερμανικό στρατό, οι συμπατριώτες του δεν φέρουν καμιά ευθύνη για το Ολοκαύτωμα. H μόνη απορία του αρχηγού της Καθολικής Εκκλησίας είναι το πού βρισκόταν ο Θεός όταν διαπράττονταν όλα εκείνα τα εγκλήματα. «Γιατί ο Κύριος σώπασε;» αναρωτήθηκε. «Πώς μπόρεσε να επιτρέψει αυτό το έγκλημα;»...

H προσέγγιση αυτή είναι ιδιαίτερα βολική. Όταν επικεντρώνεις την ομιλία σου στον Θεό, απευθύνοντας ένα φιλοσοφικό ερώτημα που έχουν θέσει στο παρελθόν ο Ελί Βιζέλ, ο Εμμανυέλ Λεβινάς και πολλοί άλλοι, αποφεύγεις να μιλήσεις για τους ανθρώπους. Στο όνομα της συμφιλίωσης και της ενότητας, πετάς στο καλάθι τα βασικά συμπεράσματα όλων των σοβαρών ιστορικών που έχουν αποδείξει ότι οι διώξεις των Εβραίων υποστηρίχθηκαν από το μεγάλο μέρος του γερμανικού λαού και ότι τα περισσότερα ναζιστικά εγκλήματα έγιναν από «συνηθισμένους» ανθρώπους. «H παρουσίαση του γερμανικού λαού ως ακούσιου εργαλείου στα χέρια του Γ' Ράιχ είναι μια λανθασμένη και μυθολογική αφήγηση της Ιστορίας», λέει στην Κοριέρε ο Ντάνιελ Γκολντχάγκεν, συγγραφέας του βιβλίου «Πρόθυμοι δήμιοι: οι εκτελεστές του Χίτλερ». Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπήρξαν και Γερμανοί που αντιστάθηκαν στον Χίτλερ και πέθαναν στα στρατόπεδα. Ήταν όμως η μειοψηφία.

Ακόμη σοβαρότερη είναι μια άλλη «παράλειψη» του Πάπα στην ομιλία που εκφώνησε στο Άουσβιτς. Αντίθετα με τον προκάτοχό του, που το 1998 είχε το θάρρος να ζητήσει συγγνώμη για τον ρόλο της Καθολικής Εκκλησίας και των χριστιανών στις διώξεις των Εβραίων, ο σημερινός Ποντίφικας προτίμησε να σωπάσει. Να έκρινε άραγε σκόπιμο να μην επανέλθει σε ένα θέμα που έχει πλέον αποσαφηνιστεί; «Είναι παράλογο», απαντά ο Γκολντχάγκεν. Όταν διατυπώνεις ερωτήματα, δεν μπορείς να παραμένεις μόνο σε αυτά που δεν μπορούν να απαντηθούν. Γιατί η Εκκλησία δεν βοήθησε τους Εβραίους; Πού ήταν το Βατικανό όταν ένας ολόκληρος λαός εξοντωνόταν στους θαλάμους αερίων; Αν δεν δοθούν απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα, αν η Καθολική Εκκλησία δεν εξετάσει με τίμιο και υπεύθυνο τρόπο το παρελθόν της, δεν μπορεί να υπάρξει συμφιλίωση ανάμεσα στους χριστιανούς και τους Εβραίους.

Είναι αλήθεια ότι ο Βενέδικτος, αντίθετα με τον Ιωάννη Παύλο, πρόφερε στο Άουσβιτς τη λέξη «Ολοκαύτωμα». Αυτό όμως δεν είναι αρκετό. H φιλοσοφική, και όχι ιστορική, θεώρηση της Ιστορίας είναι παραπλανητική. Και μπορεί να αποβεί επικίνδυνη.

Ταξιδιωτικές εντυπώσεις (1)

Μια από τις επόμενες μέρες θα γράψω στα ΝΕΑ, και θα το περάσω βέβαια στο blog για τα περαιτέρω, ένα κείμενο για το "Μεγάλο Κόλπο" της Ιερουσαλήμ. Προηγουμένως όμως θέλω να περιγράψω εδώ μερικές εικόνες και κάποια πρώτα συμπεράσματα από το ταξίδι που έκανα την περασμένη εβδομάδα στο Ισραήλ με μια παρέα δημοσιογράφων και βουλευτών. Το κείμενο αυτό δεν θα δημοσιευτεί στην εφημερίδα και θα έχει συνέχεια εφόσον υπάρξει ενδιαφέρον και ανταπόκριση. Επειδή γράφτηκαν εδώ και κάποιες εξυπνάδες, να διευκρινίσω από την αρχή ότι το ταξίδι ήταν πληρωμένο από την American Jewish Committee. Οποιος λοιπόν θεωρεί ανήθικο ή ανέντιμο κάτι τέτοιο, μπορεί να με καταγγείλει και να μας αφήσει όλους ήσυχους να κουβεντιάσουμε τα ουσιαστικά.

1) Οι Ισραηλινοί επίσημοι θέλουν με κάθε τρόπο να δείξουν πως η χώρα τους είναι επιτέλους «φυσιολογική». Υστερα από το κύμα των επιθέσεων αυτοκτονίας και τα αντίποινα σ’αυτό, που κόστισαν χιλιάδες ζωές, κατέκτησαν επιτέλους – ή νομίζουν ότι κατέκτησαν - την ηρεμία και είναι σίγουροι ότι ο τουρισμός θα αρχίσει να αναπτύσσεται. «Το Ισραήλ είναι και πάλι στο χάρτη», μας είπαν. «Μια δύναμη κατοχής δεν είναι ποτέ μια φυσιολογική χώρα», τους απαντήσαμε.

2) Η μεγάλη πλειοψηφία των Ισραηλινών δείχνει να πιστεύει ότι ο διαχωρισμός με τους Παλαιστίνιους είναι αναπόφευκτος και ότι ο μόνος τρόπος να γίνει ο διαχωρισμός αυτός είναι με το τείχος (που εκείνοι αποκαλούν «φράκτη ασφαλείας» για να μη γίνονται συνειρμοί). Δεν έκανα βέβαια ένα αληθινό ρεπορτάζ, δεν είχα ούτε το χρόνο ούτε τα μέσα, αποκόμισα όμως την εντύπωση ότι δεν υπάρχει πλέον εκείνο το «κίνημα», εκείνοι οι «διανοούμενοι», που εκφράζουν μια άλλη άποψη. Οι καμικάζι τους εξόργισαν, τους εξάντλησαν και τους συσπείρωσαν γύρω από τη θέση της περιχαράκωσης. Κανείς δεν μιλά πλέον για ειρήνη. Ολοι μιλούν για «αποδέσμευση».

3) Ακόμη και μια σύντομη επίσκεψη σαν κι αυτή που κάναμε δείχνει καθαρά ότι αυτός ο διαχωρισμός είναι αδύνατος. Εβραίοι και Αραβες δεν ζουν απλώς δίπλα-δίπλα, ζουν ανακατεμένοι, και θα βρίσκουν τρόπους να συνεχίσουν να ζουν έτσι όσα τείχη κι αν ορθωθούν. Κάνεις δύο βήματα πέρα από την «τουριστική διαδρομή» στην παλιά πόλη της Ιερουσαλήμ και βρίσκεσαι στις φτωχές γειτονιές όπου μένουν οι παράνομοι Παλαιστίνιοι. Η μόνη λύση είναι μια ανοιχτή πόλη. Αλλά δεν ξέρω πόσο αίμα θα χυθεί ακόμα μέχρι να φτάσουμε εκεί.

4) Ανεξάρτητα από οποιαδήποτε ανάλυση κάνεις, ανεξάρτητα από απόδοση ευθυνών, στο Ισραήλ βλέπεις ένα ανεξάντλητο κέφι για ζωή. Καμιά στιγμή δεν αισθανθήκαμε να απειλούμαστε (όχι πως θεωρούσα την αποστολή "επικίνδυνη", κινηματογραφικό χαρακτήρα είχε ο τίτλος του προηγούμενου post, κι ας το παρεξήγησε ο Αθήναιος). Μας παρέσερνε το πλήθος. Μας είχαν πει να μην μπαίνουμε σε μπαρ που δεν φυλάσσεται. Ποτέ δεν το λάβαμε υπόψη. Οποιον Ισραηλινό ρώτησα αν κινείται πιο ελεύθερα τώρα που σταμάτησαν οι επιθέσεις, μου είπε ότι επίθεση μπορεί να γίνει ανά πάσα στιγμή και να τιναχτούν όλα στον αέρα. Αυτό δεν μπορεί να αλλάξει όμως τους ρυθμούς της καθημερινότητας. Και, φυσικά, κανείς από τους Ισραηλινούς με τους οποίους μιλήσαμε δεν έχει λιγότερα από τρία παιδιά. Να ζεις σε ένα εχθρικό περιβάλλον και να κάνεις πολλά παιδιά: είναι κι αυτό μια διέξοδος.

5) Στα παλαιστινιακά εδάφη δεν πήγαμε, δεν ήταν στο πρόγραμμα. Διαπιστώσαμε όμως ότι κανείς από την ισραηλινή πλευρά δεν περιμένει κάτι από τη Χαμάς. Θεωρούν το διάλογο μαζί της αδύνατο. Εγώ πιστεύω ότι εκεί ακριβώς βρίσκεται το κλειδί. Αλλά εμένα δεν μου αμφισβητεί κανείς το δικαίωμα να υπάρχω.

6) Δεν ξέρω πώς θα ακουστεί αυτό, αλλά η πιο ωραία στιγμή αυτού του ταξιδιού ήταν το λασπόλουτρο στη Νεκρά Θάλασσα! Φοβερή εμπειρία, σας τη συνιστώ. Φάγαμε και ήπιαμε καλά (η American Jewish Committee είχε φροντίσει). Για μένα, η εμπειρία ήταν εξαιρετικά ενδιαφέρουσα. Δεν κρύβω όμως ότι κάποια στιγμή το θέαμα των φανατικών Εβραίων στους δρόμους της Ιερουσαλήμ με κούρασε. Και όλα αυτά που γίνονται το Σάββατο, ας πούμε τα ασανσέρ που σταματούν σε όλους τους ορόφους για να μην αναγκάζεσαι εκείνη την ημέρα να πατάς κουμπιά, με εξόργισαν. Η (πολλή) θρησκεία βλάπτει σοβαρά την υγεία.

Επικίνδυνες αποστολές

Επειδή ειπώθηκαν τελευταία σε αυτό το blog κάποια πράγματα για το Ισραήλ, τους Εβραίους και τον "υπερτιμημένο Αμος Οζ", είπα να πεταχτώ μια βόλτα από εκεί για να κρίνω ο ίδιος τα συμβαίνοντα. Θα πρέπει να ομολογήσω ότι δεν έχω πάει ποτέ στο Ισραήλ, και το ταξίδι που οργανώθηκε για έλληνες δημοσιογράφους και βουλευτές προμηνύεται πολύ ενδιαφέρον (μπορεί να μη δούμε τον Οζ, αλλά θα κάνουμε μπάνιο στη Νεκρά Θάλασσα!) Θα λείψω για μια εβδομάδα, στη διάρκεια της οποίας φοβάμαι ότι δεν θα επικοινωνήσουμε. Είμαι σίγουρος ότι θα το αντέξετε. Θα τα πούμε στο γυρισμό. Να περνάτε όλοι καλά.
Μιχάλης

Ο γύρος του κόσμου σε 90 ημέρες

Το 1872, τα πράγματα ήταν εύκολα. Έβαζες το πρωί στοίχημα με τους φίλους σου στη λέσχη ότι θα κάνεις τον γύρο του κόσμου σε 80 ημέρες. Έφευγες από τη λέσχη, πήγαινες στο σπίτι σου, έβαζες δύο μπλούζες και δύο παντελόνια στη βαλίτσα, ειδοποιούσες τον υπηρέτη σου να ετοιμαστεί και στις 9 παρά τέταρτο το βράδυ έπαιρνες την εξπρές αμαξοστοιχία για το Ντόβερ. Αν τύχαινε να πιστεύεις ότι «το απροσδόκητο δεν υπάρχει», τα πράγματα γίνονταν πιο εύκολα. Και οι δυσκολίες μειώνονταν ακόμη περισσότερο αν είχες να διαθέσεις 20.000 λίρες (που σε σημερινές τιμές αντιστοιχούν σε 2,3 εκατομμύρια δολάρια).

Ο Φιλέας Φογκ τα είχε, τα ρίσκαρε και τα διπλασίασε. Ο Ματ Γκρος δεν έχει αυτά τα χρήματα, όπως δεν έχει και υπηρέτη. Το στοίχημα που έβαλε λοιπόν (με τον εαυτό του) ήταν διαφορετικό: θα κάνει τον γύρο του κόσμου σε 90 ημέρες, περιορίζοντας τα έξοδά του στο ελάχιστο. Θα χρησιμοποιήσει το Internet για να σχεδιάσει το ταξίδι του. Θα περιορίσει τα ημερήσια έξοδά του για φαγητό στα 40 δολάρια και δεν θα κοιμηθεί σε δωμάτιο που θα υπερβαίνει τα 100. Θα ψάξει για περίεργα παπούτσια στη Βαρκελώνη, θα γευθεί ιδιαίτερα κρασιά στη Γεωργία και θα επιδιώξει να κάνει κάμπινγκ στη Μογγολία. Θα τα καταφέρει; Αυτό θα εξαρτηθεί από τις προτάσεις και τις εμπειρίες που θα καταθέτουν οι αναγνώστες στη σελίδα των Νιου Γιορκ Τάιμς (http: //frugaltraveler. blogs. nytimes. com), όπου κάθε Τετάρτη ο Αμερικανός δημοσιογράφος θα περιγράφει την πορεία του. Μέχρι χθες το βράδυ είχαν κατατεθεί πάνω από 350 σχόλια.

H οργάνωση αποδείχθηκε δυσκολότερη του αναμενομένου. Τα πιο φτηνά κυκλώματα, όπως το δρομολόγιο κόστους 1.379 δολαρίων που προτείνει η Around-the-World. com, περιλαμβάνουν πόλεις όπως το Λονδίνο, το Παρίσι και η Μπανγκόκ που δεν προσφέρουν αληθινές συγκινήσεις. H Airtreks. com δίνει μεγαλύτερα περιθώρια επιλογής, αλλά προϋποθέτει και ένα παχύ πορτοφόλι (5.800 δολάρια). Οι λύσεις αυτές έχουν το επιπλέον μειονέκτημα ότι σε δεσμεύουν. Αν το προξενείο του Ουζμπεκιστάν αρνηθεί την αίτησή σου για βίζα, έχεις πρόβλημα. Αν οι παραλίες της Κροατίας σού αρέσουν δεν έχεις τη δυνατότητα να μείνεις μια μέρα παραπάνω. Ο Ματ Γκρος αποφάσισε κατόπιν αυτών να αγοράσει μόνο το πρώτο και το τελευταίο τμήμα του ταξιδιού του: Νιούαρκ - Λισαβώνα στις 11 Μαΐου και Πεκίνο - Σαν Φρανσίσκο στις 11 Αυγούστου. Το ταξίδι μπορούσε να αρχίσει.

Την περασμένη Τετάρτη, ο δημοσιογράφος έγραψε τις πρώτες του εντυπώσεις. Φοβερή πόλη η Λισαβώνα, το μοναστήρι Μοστέιρο ντος Τζερόνιμος όπου οι θαλασσοπόροι εξομολογούνταν για τελευταία φορά πριν από 500 χρόνια τον κατέκτησε. Ξεπέρασε βέβαια τον προϋπολογισμό για το φαγητό, αλλά έκανε οικονομία στο ξενοδοχείο. Το επόμενο ραντεβού είναι από τη Γαλικία.

Συλλογική αυτοκτονία

«H γενικευμένη ποινικοποίηση του παρελθόντος αποτελεί μια μορφή συλλογικής αυτοκτονίας». Πιερ Νορά, συνιδρυτής της οργάνωσης Ελευθερία για την Ιστορία.

H υπόθεση Ίρβινγκ δεν τους δίδαξε τίποτα. Ο θόρυβος που προκάλεσε η δίκη και καταδίκη του θλιβερού αρνητή του Ολοκαυτώματος για τις εξίσου θλιβερές απόψεις του δεν εμπόδισε τους Γάλλους σοσιαλιστές να προωθήσουν στην Εθνοσυνέλευση σχέδιο νόμου που προβλέπει αυστηρές ποινές για όποιον αρνείται την αρμενική γενοκτονία. Μια τέτοια πρωτοβουλία δεν έχει ασφαλώς σχέση ούτε με τον σοσιαλισμό ούτε με την αποκατάσταση της ιστορικής αλήθειας. Αποσκοπεί απλώς στην όξυνση των σχέσεων ανάμεσα στην Ευρώπη και την Τουρκία, ώστε να δυσκολέψει ακόμη περισσότερο η ευρωπαϊκή προοπτική της τελευταίας. Είναι απολύτως θεμιτό να διαφωνεί κανείς με την ένταξη της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, πολύ περισσότερο τη στιγμή που η Άγκυρα δεν κάνει τίποτα για να τη διευκολύνει. Είναι όμως απολύτως απαράδεκτο να μεταμφιέζεται αυτή η θέση σε δήθεν υπεράσπιση μιας μειονότητας.

Αντίθετα με τον Ίρβινγκ, ο Μπέρναρντ Λιούις είναι ένας διεθνώς αναγνωρισμένος ιστορικός με σημαντικό έργο γύρω από την ιστορία της Μέσης Ανατολής και το Ισλάμ. Ύστερα από έρευνες που κράτησαν 15 χρόνια, ο άνθρωπος αυτός έφτασε στο συμπέρασμα ότι η σφαγή των Αρμενίων ήταν ένα στυγερό, αλλά όχι προμελετημένο έγκλημα, και κατά συνέπεια δεν μπορεί να χαρακτηριστεί γενοκτονία. Είναι πολύ πιθανό να έχει άδικο, και η στάση του να χαρακτηρίζεται από φιλοτουρκική προκατάληψη. Δικαιολογεί όμως το γεγονός αυτό τη σύλληψη και φυλάκισή του του μόλις πατήσει στο γαλλικό έδαφος; Θα αποπειραθεί άραγε η Γαλλία να ποινικοποιήσει στη συνέχεια την άρνηση και άλλων εγκλημάτων, που έχουν διαπραχθεί στο Κόσοβο, την Τσετσενία, τη Ρουάντα; Θα συμπεριλάβει αυτή η υστερία και την αποικιοκρατία, τη δουλεία, τις φυλετικές διακρίσεις;

Το να αγωνίζονται οι Αρμένιοι για την ιστορική αναγνώριση της τραγωδίας τους είναι απολύτως κατανοητό, λέει ο Γάλλος ιστορικός Πιερ Νορά στη Φιγκαρό. Τα προβλήματα αρχίζουν όταν αυτή η αναγνώριση λαμβάνει τη μορφή νόμου και μετατρέπεται σε επίσημη αλήθεια. Δεδομένου ότι όλοι οι υπεύθυνοι του εγκλήματος είναι νεκροί, εκείνοι που καλούνται να πληρώσουν είναι οι ιστορικοί που αμφισβητούν αυτή την αλήθεια. Και να σκεφτεί κανείς ότι η Τουρκία έχει δεσμευτεί να αναγνωρίσει τα επιστημονικά συμπεράσματα μιας επιτροπής Τούρκων και Αρμενίων ιστορικών. Σιγά-σιγά θα είναι πιο εύκολο να μιλήσει κανείς για το αρμενικό ζήτημα στην Κωνσταντινούπολη παρά στο Παρίσι!

Ο ρόλος του ιστορικού έχει αλλάξει, επισημαίνει ο Νορά. H σύγχρονη ιστορία είναι τόσο χαοτική ώστε βραχυκυκλώνει τον χρόνο που απαιτείται για τη σκέψη. Αντί να προσπαθεί να κτίζει τις γέφυρες που συνδέουν το παρελθόν με το μέλλον, ο ιστορικός κάνει τον διαιτητή στις καυτές αντιπαραθέσεις γύρω από κοινωνικά ζητήματα. Και συχνά πέφτει θύμα πνευματικής τρομοκρατίας. Αναβάλλοντας χθες επ' αόριστον τη συζήτηση για το Αρμενικό, η γαλλική Εθνοσυνέλευση απέτρεψε τα χειρότερα.

H αποθέωση της υποκρισίας

Ώς τώρα τόνιζε ότι είναι δύσκολο να είναι κανείς βουλευτής όταν δεν έχει σπίτι να μείνει κι όταν οι φανατικοί απειλούν τη ζωή του. Δύσκολο, έλεγε, αλλά όχι αδύνατο. Αυτή την εβδομάδα κατάλαβε ότι είναι αδύνατο.

Το άκρον άωτον του παραδόξου: μια μουσουλμάνα από τη Σομαλία, που είχε ζητήσει πολιτικό άσυλο στη φιλελεύθερη και ανεκτική Ολλανδία, αναγκάζεται 14 χρόνια αργότερα να εγκαταλείψει τη χώρα αυτή για την Αμερική όπου θα δουλέψει στο συντηρητικό American Enterprise Institute για να μπορεί να εκφράζεται ελεύθερα. Με άλλα λόγια, μια χώρα που αποτελούσε μέχρι τώρα - ή μάλλον μέχρι πριν από λίγα χρόνια - πρότυπο συνύπαρξης των πολιτισμών,«χαρίζει» στους Αμερικανούς νεοσυντηρητικούς μια μαχητική γυναίκα που δεν κουράζεται να καταγγέλλει τον εξευτελισμό των ομοθρήσκων της στο όνομα του Ισλάμ. Κι αυτό, για να κερδίσει πόντους μια υπουργός στο πλαίσιο της προσπάθειάς της να κατακτήσει την προεδρία του κόμματός της, και στη συνέχεια της χώρας.

H υπουργός είναι η Ρίτα Βέρντονκ και αντικείμενό της είναι η μετανάστευση. Ανήκει και αυτή στο ίδιο κόμμα με την Αγιαάν Χίρσι Άλι, το κεντροδεξιό VVD. Γνώριζε πολύ καλά ότι η τελευταία είχε δώσει ψεύτικο όνομα και ημερομηνία γέννησης όταν ζήτησε άσυλο στην Ολλανδία το 1992, ώστε να μην μπορέσει να τη βρει η οικογένειά της που ήθελε να την παντρέψει με έναν εξάδελφο από τον Καναδά. Όταν όμως ένα αριστερό κανάλι που έχει πρωτοστατήσει στις επιθέσεις εναντίον της μουσουλμάνας βουλευτού, επικαλούμενο ακόμη και τις διαμαρτυρίες των γειτόνων, έθεσε επί τάπητος για μια ακόμη φορά το ζήτημα με τα «ψέματά» της, η υπουργός παρέστησε την έκπληκτη και διέταξε να διεξαχθεί αμέσως έρευνα. Δύο ημέρες αργότερα, ανακοίνωσε στο Κοινοβούλιο ότι η Χίρσι Άλι είχε όντως αποκτήσει παράνομα την ολλανδική υπηκοότητα. H τελευταία δεν είχε άλλη επιλογή από το να παραιτηθεί από το αξίωμά της και να κάνει αυτό που πάντα τη συμβούλευε ο Σάλμαν Ρούσντι: να καταφύγει στην Αμερική.

Όλοι επέδειξαν υποκρισία σε αυτή την υπόθεση, δεξιοί και αριστεροί, φανατικοί και φιλελεύθεροι. Το μόνο παρήγορο είναι ο θόρυβος που δημιουργήθηκε, έστω και κατόπιν εορτής. Ο ίδιος ο πρωθυπουργός εξέφρασε την έκπληξή του για τη σπουδή με την οποία έδρασε η υπουργός του, αλλά δεν την απέλυσε. H Ολλανδή επίτροπος Νεέλι Κρους δήλωσε ότι ντρέπεται για τη χώρα της που έδειξε την πόρτα σε μια τόσο αξιόλογη γυναίκα. Και η εφημερίδα NRC Handelsblad θύμισε την αντίδραση του στρατηγού Ντε Γκωλ όταν έμαθε ότι ήθελαν να συλλάβουν τον Σαρτρ για τη δράση του κατά του Πολέμου της Αλγερίας: «Δεν συλλαμβάνουν τον Βολταίρο». Ο Ντε Γκωλ, σχολίασε ο συγγραφέας Λέον ντε Βίντερ, έδειξε έτσι ότι ήταν ένας πολιτικός, αντίθετα με τη Ρίτα Βέρντονκ που απέδειξε ότι θα είναι πάντα μια διευθύντρια φυλακής.

Iράν και Tουρκία εναντίον Kούρδων

«Και τώρα θα εργαστούμε με στόχο την ενσωμάτωση στο Κουρδιστάν των κουρδικών εδαφών που δεν ανήκουν σήμερα σε αυτό». Νιτζιρβάν Μπαρζανί.

Ο άνθρωπος που έκανε αυτή τη δήλωση είναι ανιψιός του Μασούντ Μπαρζανί, ενός από τους δύο ιστορικούς ηγέτες του ιρακινού Κουρδιστάν και ο νέος πρωθυπουργός της αυτόνομης επαρχίας. Αντιπρόεδρος της κυβέρνησης αναλαμβάνει ο Ομάρ Φατάχ, από το κόμμα του άλλου ιστορικού ηγέτη της επαρχίας και σημερινού προέδρου του Ιράκ, του Τζαλάλ Ταλαμπανί. Τα υπουργεία θα κατανεμηθούν εξίσου ανάμεσα στα δύο κόμματα, που επιτέλους συμφιλιώθηκαν και δεν κρύβουν το μεγάλο τους όραμα: την ίδρυση ενός ανεξάρτητου Κουρδιστάν, που θα περιλαμβάνει τμήματα του Ιράν, της Τουρκίας και της Συρίας. Ήδη πολλοί Κούρδοι της Τουρκίας σκέπτονται να μεταναστεύσουν στο Ιράκ και να ενταχθούν στο αντάρτικο. Ανάλογες κινήσεις όμως παρατηρούνται και στην Ευρώπη. Σύμφωνα με πηγές της κουρδικής κυβέρνησης που επικαλείται η Στάμπα, τις τελευταίες εβδομάδες έχουν επιστρέψει στο ιρακινό Κουρδιστάν περισσότεροι από 1.600 Κούρδοι της Ευρώπης. Μόνο στη Σουλεϊμανίγια έφτασαν τις τελευταίες ημέρες 288 Κούρδοι από τη Βρετανία, με τις ευλογίες του Τόνυ Μπλαιρ που τους δίνει 5.000 λίρες «για να ξεκινήσουν μια καινούργια ζωή στη χώρα τους».

Οι εξελίξεις αυτές έχουν θορυβήσει, όπως είναι φυσικό, τις χώρες της περιοχής. Οι φόβοι της Τουρκίας είναι παλιοί και γνωστοί. Εδώ και εννιά χρόνια, κάπου 1.500 Τούρκοι στρατιώτες έχουν εγκατασταθεί στο εσωτερικό του Ιράκ για να φρουρούν τα σύνορα και να παρακολουθούν 5.000 αντάρτες του PKK που στην πλειονότητά τους είναι οχυρωμένοι στα βουνά του Καντίλ, κοντά στα σύνορα με το Ιράν. Αντίθετα με τους Μουτζαχεντίν του Λαού, την ισλαμομαρξιστική αντιπολίτευση του Ιράν, οι μαχητές του PKK δεν έχουν αφοπλιστεί από τις αμερικανικές δυνάμεις. Και η κουρδική κυβέρνηση του Ιράκ τους ανέχεται - αρκεί να μην υπερβαίνουν τα όρια. Πριν από δέκα ημέρες, η ένοπλη πτέρυγα του PKK στο Ιράν (Pezak) εξαπέλυσε επίθεση στο ιρανικό έδαφος, στην οποία απάντησε η Τεχεράνη με βομβαρδισμό στρατοπέδων του PKK. «Αν θέλουν να μείνουν, πρέπει να χρησιμοποιούν πολιτικά μέσα και όχι τα όπλα», προειδοποίησε ο Ιμάντ Αχμεντ, σύμβουλος του προέδρου Ταλαμπανί. Αλλά η φωνή του δεν ήταν και τόσο δυνατή.

Διπλωματικές πηγές στην περιοχή, τις οποίες επικαλείται η απεσταλμένη της Ελ Παΐς στην Τεχεράνη, αναφέρουν ότι το Ιράν και η Τουρκία ετοιμάζονται να αναλάβουν συντονισμένη δράση εναντίον των Κούρδων. Οι δύο χώρες υπέγραψαν το 2004 συμφωνία για την καταπολέμηση του PKK και των Μουτζαχεντίν του Λαού, που θεωρούνται τρομοκρατικές οργανώσεις τόσο από την Ευρωπαϊκή Ένωση όσο και από τις ΗΠΑ. Έτσι, η ανάληψη κοινής δράσης όχι μόνο δεν θα ενοχλούσε κανέναν, αλλά θα γινόταν δεκτή μάλλον με ανακούφιση στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες. Οι Ιρακινοί, βέβαια, θα διαμαρτύρονταν έντονα. Αλλά αυτούς δεν τους λογαριάζει κανείς.

Άιχμαν, ένας άνθρωπος της εποχής μας

Το να γράψεις σήμερα ένα βιβλίο για τον Άιχμαν προσκρούει σε ένα πολύ μεγάλο εμπόδιο: τα έχει πει όλα η Χάνα Άρεντ εδώ και 40 χρόνια. Με μία εξαίρεση: δεν έδειξε την απαιτούμενη αγάπη προς τον εβραϊκό λαό...

Στη δίκη του Άιχμαν, που έγινε το 1961 στην Ιερουσαλήμ, η πολιτική αγωγή παρουσίασε τον αξιωματικό των Ες-Ες ως ένα τέρας που είχε αποφασίσει να σβήσει τους Εβραίους από το πρόσωπο της γης. Ήταν ένας Ναζί, και όπως όλοι οι Ναζί αποτελούσε την ενσάρκωση του κακού. Αλλά η Χάνα Άρεντ, που παρακολούθησε τη δίκη, είδε μια άλλη εικόνα. Στο πρόσωπο του κατηγορουμένου δεν διέκρινε έναν φανατικό διψασμένο για αίμα, αλλά έναν γραφειοκράτη που ήθελε να ευχαριστήσει τους ανωτέρους του. Ήταν ασφαλώς ένας μαζικός δολοφόνος, ένας άνθρωπος που είχε στείλει εκατομμύρια Εβραίους στους θαλάμους αερίων. Αλλά το κίνητρό του δεν ήταν ο αντισημιτισμός. Έγινε Ναζί επειδή του άρεσε να πηγαίνει με το πλήθος. Τα εγκλήματά του ήταν η απόδειξη της «κοινοτοπίας του κακού».

Με τα βασικά συμπεράσματα της Άρεντ, που εκτίθενται στο βιβλίο της «Ο Άιχμαν στην Ιερουσαλήμ», συμφωνεί απολύτως ο Ντέηβιντ Σιζαράνι, ένας Βρετανός ειδικός στην εβραϊκή ιστορία. Στο βιβλίο του «Πώς έγινε ο Άιχμαν. Επανεξέταση της ζωής, των εγκλημάτων και της δίκης ενός "δολοφόνου του γραφείου"», που μόλις κυκλοφόρησε από τις Εκδόσεις Da Capo Press, επισημαίνει πως υπό τις κατάλληλες συνθήκες οποιοσδήποτε μπορεί να διαπράξει κατά συρροή φόνους. Και οι σημερινές συνθήκες, με τον ρατσισμό, την εθνοκάθαρση, τους καμικάζι και τις γενοκτονίες, προσφέρονται ιδιαίτερα για κάτι τέτοιο. «Ο Άιχμαν μοιάζει όλο και περισσότερο με έναν άνθρωπο της εποχής μας», τονίζει. «Οποιοσδήποτε μπορεί να διαπράξει γενοκτονία».

Αν όμως ο Σιζαράνι συμφωνεί σε γενικές γραμμές με την Άρεντ, γιατί έγραψε αυτό το βιβλίο; Και γιατί την κατηγορεί για προκατάληψη απέναντι στους Εβραίους της Ανατολικής Ευρώπης, ένας εκ των οποίων ήταν και ο εισαγγελέας της δίκης; H προφανής εξήγηση, γράφει ο Μπάρυ Τζούεν στους Νιου Γιορκ Τάιμς, είναι ότι θέλει να ξεφύγει από τη σκιά της. Υπάρχει όμως κάτι βαθύτερο. H Αμερικανίδα φιλόσοφος έχει επικριθεί επειδή κατήγγειλε τη συνεργασία Εβραίων ηγετών με τους Ναζί και μίλησε για την «ηθική κατάρρευση» εκείνης της εποχής. Κατά την άποψή της, το Ολοκαύτωμα ήταν ένα έγκλημα κατά της ανθρωπότητας, που διαπράχθηκε στην πλάτη του εβραϊκού λαού. Όταν ο ιστορικός Γκέρσομ Σόλεμ την κατηγόρησε ότι στερείται αγάπης για τον εβραϊκό λαό, εκείνη απάντησε: «Ποτέ στη ζωή μου δεν αγάπησα έναν συγκεκριμένο λαό, την εργατική τάξη ή οτιδήποτε τέτοιο. Αγαπώ "μονάχα" τους φίλους μου και το μόνο είδος αγάπης που γνωρίζω και πιστεύω είναι η αγάπη των ανθρώπων».

Αυτή τη στάση προσπαθεί να «διορθώσει» με το βιβλίο του ο Σιζαράνι. Αλλά δεν τα καταφέρνει. H Χάνα Άρεντ είναι ανυπέρβλητη.

Kι αν γίνουμε 72 δισεκατομμύρια;

Από το φαινόμενο του θερμοκηπίου μέχρι τα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα, οι επιστήμονες έχουν ποικίλες απόψεις και προσεγγίσεις για τα προβλήματα της εποχής. Ένα όμως φαίνεται να τους ανησυχεί όλους: η δημογραφική έκρηξη.

Ο Γάλλος επιστήμονας Υβ Σωβέν, που τιμήθηκε πέρυσι με το Νόμπελ Χημείας, είναι «οικολογικά απρεπής». Δεν τον απασχολεί, ας πούμε, η υπερθέρμανση της γης. H στάθμη της θάλασσας πάντα ανέβαινε, και ο άνθρωπος προσαρμοζόταν. Πετρέλαιο θα υπάρχει πάντα, απλώς θα κοστίζει περισσότερο και θα αναγκαζόμαστε να καταναλώνουμε λιγότερο, αλλά αυτό δεν είναι κακό, το πολύ-πολύ να περιορίσουμε τα εξωτικά ταξίδια και τον κλιματισμό στο αυτοκίνητο. Οι τρελές αγελάδες δεν έφεραν την καταστροφή που είχε προαναγγελθεί, το ίδιο και η γρίπη των πτηνών. E, τώρα, αν ξυπνήσει κανένα φοβερό ηφαίστειο, οι συνέπειες θα είναι τρομακτικές, αλλά δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα, θα εξαφανιστούμε σαν τους διπλοδόκους!

Το μόνο πρόβλημα για το οποίο ανησυχεί ο Νομπελίστας είναι ο υπερπληθυσμός. Από εδώ προέρχονται όλα τα οικολογικά, πολιτικά και οικονομικά δεινά, λέει σε συνέντευξή του στο περιοδικό Le Point. Ο Τζάρεντ Ντάιαμοντ διαφωνεί με αυτή την προσέγγιση. Στο τελευταίο του βιβλίο με τίτλο «Κατάρρευση» (Collapse), ο Βρετανός ανθρωπολόγος αναφέρει δώδεκα μεγάλα και διακριτά οικολογικά προβλήματα που έχει να αντιμετωπίσει σήμερα ο κόσμος. Πρώτο στη λίστα είναι η καταστροφή των φυσικών οικοσυστημάτων. «Με τους σημερινούς ρυθμούς, τα τροπικά δάση του πλανήτη θα έχουν εξαφανιστεί μέχρι το 2030, με εξαίρεση ίσως τις δεξαμενές του Αμαζονίου και του Κονγκό», τονίζει στην Ιντιπέντεντ. Αυτό θα έχει ανυπολόγιστες συνέπειες σε χώρες όπως η Ινδονησία, οι Φιλιππίνες, η Βραζιλία και η Παπούα Νέα Γουινέα. Ακόμη πιο καταστροφικές όμως μπορεί να αποδειχθούν οι επιπτώσεις από τη ραγδαία αύξηση του πληθυσμού.

Το πρόβλημα δεν είναι τόσο ο συνολικός αριθμός των ανθρώπων που ζουν στον πλανήτη, όσο το «αποτύπωμα» του καθενός από μας στους περιορισμένους πόρους της Γης, εξηγεί ο διάσημος καθηγητής ιατρικής και εξελικτικής βιολογίας. H εξίσωση του βιοτικού επιπέδου της Κίνας μ' εκείνο του Πρώτου Κόσμου θα διπλασιάσει το συλλογικό «αποτύπωμα». Μια ανάλογη πορεία του Τρίτου Κόσμου θα το ενδεκαπλασιάσει. Με άλλα λόγια, θα είναι σαν να κατοικούν στον πλανήτη ένδεκα φορές περισσότεροι άνθρωποι, δηλαδή 71,5 δισεκατομμύρια. «Δεν ανησυχώ τόσο με την αύξηση του παγκοσμίου πληθυσμού σε 9 δισεκατομμύρια, εφόσον τίποτα άλλο δεν αλλάξει. Ανησυχώ όμως με την εκτόξευση του πληθυσμού στο ισοδύναμο των 71,5 δισεκατομμυρίων ανθρώπων»...

Συμπέρασμα: Θα επιβιώσουμε ή θα έχουμε την τύχη των δεινοσαύρων; Ο Σωβέν πιστεύει ότι μπορούμε να ζήσουμε θαυμάσια χωρίς χειμερινά σπορ και, οπωσδήποτε, χωρίς αυτό το τέρας που λέγεται Airbus. Για τον Ντάιαμοντ, πάλι, όλα θα κριθούν τα επόμενα 50 χρόνια. Αν ο άνθρωπος μπορέσει μέχρι τότε να βρει τον δρόμο της αειφόρου ανάπτυξης, τότε θα ζήσει για πάντα.

Tο φάντασμα του καζίνου

H ιδέα ανήκε σε έναν Αυστριακό επιχειρηματία, τον Μάρτιν Σλαφ: αφού ο τζόγος απαγορεύεται στο Ισραήλ, κι αφού οι Ισραηλινοί πήγαιναν με τσάρτερ στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης για να παίξουν τυχερά παιχνίδια, γιατί να μην ανοίξει ένα υπερπολυτελές καζίνο διεθνούς επιπέδου σε μια παλαιστινιακή πόλη, μισή ώρα με το αυτοκίνητο από την Ιερουσαλήμ; Το μόνο που χρειαζόταν ήταν μια πολιτική κάλυψη. Ο ταμίας του Αραφάτ, ο Μοχάμεντ Ρασίντ, έλαβε το 1995 την άδεια του Παλαιστινίου ηγέτη και ο πρώην επικεφαλής των ισραηλινών μυστικών υπηρεσιών, ο Γιόσι Γκινοσάρ, πήρε το πράσινο φως από τον πρωθυπουργό Ράμπιν. Στις 15 Σεπτεμβρίου 1998 άρχισαν να γυρίζουν οι ρουλέτες του καζίνου ΟΑΣΙΣ, στην Ιεριχώ. Το 30% των μετοχών ανήκε - και ανήκει ακόμη - στην Παλαιστινιακή Αρχή, το 45% στον όμιλο του Σλαφ, το 15% στην εταιρεία Casinos Austria και το 10% στην Τράπεζα της Αυστρίας. Τα πρώτα δύο χρόνια της λειτουργίας του, το πιο όμορφο καζίνο της Μέσης Ανατολής απέφερε έσοδα ύψους 398 εκατομμυρίων δολαρίων.

Κι ύστερα ξέσπασε η δεύτερη Ιντιφάντα. Μια μέρα, ισραηλινά τανκς περικύκλωσαν το καζίνο και οι ρουλέτες σταμάτησαν. Έξι μήνες αργότερα απαγορεύθηκε στους Ισραηλινούς πολίτες να μεταβαίνουν στα κατεχόμενα. Όσοι ήθελαν να παίξουν πόκερ και μπλακ τζακ κατέφυγαν και πάλι στην Ανατολική Ευρώπη. Μια ελπίδα γεννήθηκε την ημέρα που κέρδισε τις εκλογές ο Σαρόν. Όπως γράφει η «Ρεπούμπλικα», το βράδυ της νίκης ο Μοχάμεντ Ρασίντ βρισκόταν στο γραφείο του δικηγόρου Ντοβ Βάισγκλας, που ήταν το δεξί χέρι του Σαρόν αλλά και ένας από τους δικηγόρους του ομίλου Σλαφ. Εκεί τους συνάντησε και ο Όμρι, ο γιος του Σαρόν. Αλλά το καζίνο δεν άνοιξε ούτε τότε ούτε έναν χρόνο αργότερα, με τη νίκη του Αμπού Μάζεν. Τότε άσκησε βέτο ο αρχηγός του ισραηλινού Γενικού Επιτελείου, ο Μοσέ Γιααλόν, με το επιχείρημα ότι τα κέρδη από το καζίνο θα χρησιμοποιούνταν για τη χρηματοδότηση τρομοκρατικών οργανώσεων.

Παρόλα αυτά τα εμπόδια, το καζίνο έμεινε όρθιο. Έφυγαν βέβαια οι κρουπιέρηδες και οι επιθεωρητές, αλλά έμειναν οι ρουλέτες, τα τραπέζια και οι κουλοχέρηδες. Τώρα, η Χαμάς απειλεί να τα πετάξει κι αυτά στα σκουπίδια και να αποδώσει το καζίνο στον λαό. «Είναι ένας τόπος διαφθοράς και αμαρτίας, που δεν συνάδει με τη θρησκεία μας», λέει ο υπουργός Πολιτισμού Αταλάχ Αμπού αλ Σιμπάχ, που έχει εξαπολύσει ήδη ανάλογες επιθέσεις εναντίον του χορού της κοιλιάς, των αμερικανικών ταινιών και της μουσικής ποπ. Οι Παλαιστίνιοι δεν συμφωνούν κατ' ανάγκην μαζί του, αλλά πεινάνε, δεν έχουν φάρμακα να δώσουν στα παιδιά τους, η Δύση τούς έχει εγκαταλείψει· πώς να υπερασπισθούν ένα υπερπολυτελές καζίνο;

Στο κάστρο, στη θάλασσα, στο χιόνι

Το κίνημα άρχισε, όπως είναι φυσικό, από την Αμερική. Πέρασε στην Ολλανδία. Και τώρα φθάνει στη Γαλλία. Είναι η «ασεξουαλική επανάσταση». Στην οποία κάποιοι απαντούν με το «εξωτικό σεξ».

Το σύνθημα του Ντέιβιντ Τζέι είναι ότι «η ασεξουαλικότητα δεν αφορά μόνο τις αμοιβάδες». H ιστοσελίδα του 24χρονου Αμερικανού, η A-σεξουαλική Υπερηφάνεια (Α-Pride Attitude), δέχεται καθημερινά χιλιάδες σχόλια από ανθρώπους που αρνούνται την «τυραννία της ηδονής». Απέναντι στην κατάργηση των απαγορεύσεων, εκείνοι διεκδικούν το δικαίωμα στη σεξουαλική αποχή. Στα εκατομμύρια πορνογραφικών εικόνων που κυκλοφορούν κάθε μέρα στο Internet, εκείνοι απαντούν με έναν ύμνο στην παρθενία. Το φαινόμενο πρωτοπαρατηρήθηκε πριν από τέσσερα, πέντε χρόνια στην Αμερική, πέρασε στην Ολλανδία με το σύνθημα «όχι στη λίμπιντο» και τώρα αρχίζει να απασχολεί τους Γάλλους ψυχιάτρους.

Σε δημοσκόπηση που έγινε τον Ιούνιο του 2004, το 25% των γυναικών και το 15% των ανδρών δήλωσαν ότι ζουν στη «σεξουαλική ένδεια». Το χειρότερο απ' όλα είναι ότι ένας στους τέσσερις ερωτηθέντες δήλωσε πως το να μην κάνει έρωτα για μήνες τού είναι παντελώς αδιάφορο. «H ασεξουαλικότητα αποτελεί μια αμυντική αντίδραση απέναντι στην τρομοκρατία της πανσεξουαλικότητας», λέει στη Φιγκαρό ο δημοσιογράφος Ζαν-Φιλίπ ντε Τονάκ, συγγραφέας της Ασεξουαλικής Επανάστασης (Εκδ. Albin Michel). Το φαινόμενο είναι ιδιαίτερα εκτεταμένο μεταξύ των νέων 25 ώς 35 ετών. Και οι αιτίες είναι ποικίλες. Άλλος φοβάται ότι θα απορριφθεί λόγω του παρουσιαστικού του, άλλος είναι θύμα της υποχρέωσης της επιτυχίας. «Σε σαράντα χρόνια επαγγελματικής καριέρας, δεν έχω ξαναδεί αυτό το πράγμα», τονίζει ο ψυχίατρος και ψυχαναλυτής Τζ. - Ντ. Ναζιό. «Άνδρες όμορφοι, έξυπνοι, κοινωνικά ενταγμένοι, να πανικοβάλλονται και μόνο με την ιδέα της ερωτικής συνεύρεσης με μια γυναίκα...».

Ευτυχώς υπάρχει και η άλλη όψη του νομίσματος. Όπως διαβάζουμε στη Λιμπερασιόν, πληθαίνουν τα sites με αφηγήσεις ταξιδιωτικών εμπειριών που περιλαμβάνουν εξωτικό σεξ. H 25χρονη Φρεντερίκ το έκανε στο κάστρο του Ιφ, στη Μασσαλία: «Έκανε κρύο και το έδαφος ήταν γεμάτο πέτρες. Αλλά ο κίνδυνος να μας ανακαλύψουν ήταν μια συναρπαστική πρόκληση». H 23χρονη Λωράνς δοκίμασε μια μοναδική εμπειρία στη θάλασσα της Τζέρμπα, στην Τυνησία: «Το νερό ήταν ζεστό», γράφει στο aufeminin. com, «νόμιζες πως δεν υπήρχε βαρύτητα, το να κάνεις έρωτα στη θάλασσα πολλαπλασιάζει τις δυνατότητες, αν έλειπαν κι όλα εκείνα τα παιδιά τριγύρω...». Ο 27χρονος Ματιέ προτίμησε τη σκεπή μιας μικρής εκκλησίας, ενώ ο 42χρονος Φρανσουά βεβαιώνει ότι ο έρωτας πάνω στο χιόνι δεν είναι τόσο δύσκολος όσο ακούγεται. Αλλά ο Νικολά το παρατραβάει. Όπως γράφει στο doctissimo.fr, ονειρεύεται να το κάνει στο μαυσωλείο του πρώην βασιλιά του Μαρόκου, αλλά είναι επικίνδυνο, η αίθουσα φυλάσσεται αυστηρά, μπορεί να καταλήξει να το κάνει με ή χωρίς τη θέλησή του σε κανένα βρωμερό κελί του Ραμπάτ.

Ο φιλόσοφος και οι μουλάδες

Ο φιλόσοφος αυτός θα μπορούσε να διδάσκει το αντικείμενό του σε οποιοδήποτε πανεπιστήμιο της Αμερικής, του Καναδά ή της Ευρώπης. Αλλά προτίμησε να μείνει στη χώρα του, για να οικοδομήσει - ο αφελής - την «κοινωνία των πολιτών».

Ο Ραμίν Τζαχανμπεγλού είναι ένας πολύ ενδιαφέρων άνθρωπος. Σπούδασε Φιλοσοφία, Ιστορία και Πολιτικές Επιστήμες στη Σορβόννη, όπου και πήρε διδακτορικό. Στη συνέχεια πήγε στο Χάρβαρντ, αλλά επέστρεψε στη χώρα του, το Ιράν, για να διδάξει Πολιτική Φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο της Τεχεράνης και να συμβάλει στην οικοδόμηση ενός πυρήνα δημοκρατίας. Έγραψε αρκετά βιβλία, μεταξύ των οποίων το «Γκάντι: οι ρίζες της μη βίας», το «Ιράν ανάμεσα στην παράδοση και τη νεωτερικότητα» και συνεντεύξεις με τον Τζωρτζ Στάινερ, τον Αϊζάια Μπερλίν, τον Νόαμ Τσόμσκι. Και διατήρησε στενούς δεσμούς με Ευρωπαίους φιλοσόφους, όπως τον Ντεριντά, τους οποίους προσπαθούσε να πείσει να επισκεφθούν το Ιράν για να στηρίξουν έμπρακτα την προσπάθεια εκδημοκρατισμού. Όπως έγινε στην Ανατολική Ευρώπη.

Την περασμένη εβδομάδα, ο Τζαχανμπεγλού έδωσε μια πολύ ενδιαφέρουσα συνέντευξη στη Λιμπερασιόν. Οι Ιρανοί - είπε - ενδιαφέρονται ιδιαίτερα για τη δυτική φιλοσοφία, καθώς τη θεωρούν σκέψη της αντίστασης και του ανοίγματος στον κόσμο. H ενασχόληση με τη φιλοσοφία είναι ένας τρόπος εξόδου από το σύστημα και ένα εργαλείο στοχασμού σε όλα τα επίπεδα - ανθρωπολογικό, οντολογικό - του ιρανικού πολιτισμού. Όταν ο Ρίτσαρντ Ρόρτυ επισκέφθηκε τον Ιούνιο του 2004 την Τεχεράνη για μία διάλεξη, έσπευσαν να τον ακούσουν 2.000 άνθρωποι. Όταν πεθαίνει ένας Γάλλος φιλόσοφος, οργανώνεται την ίδια εβδομάδα στην Τεχεράνη ένα συνέδριο για το έργο του. Ο ίδιος ο πρόεδρος του Κοινοβουλίου, ο Γκολάμ-Αλί Χαντάντ Αντέλ, έχει μεταφράσει Καντ.

Στην ερώτηση αν ο Ιρανός φιλόσοφος είναι ελεύθερος, ο Τζαχανμπεγλού απάντησε ότι εξαρτάται από τα θέματα που πραγματεύεται. Όσοι ασχολούνται με την ισλαμική φιλοσοφία βρίσκονται στο εσωτερικό του συστήματος, άρα έξω από την κοινωνία των πολιτών, και έχουν πολύ περισσότερα προβλήματα. Όσοι έχουν ως αντικείμενό τους την πολιτική φιλοσοφία έχουν λιγότερα μέσα, αλλά είναι πιο δημοφιλείς μεταξύ των νέων. Στη δεύτερη κατηγορία ανήκει και ο ίδιος, αφού στις διαλέξεις του μιλά για τη Χάνα Άρεντ, τον Πωλ Ρικέρ, τον Λίο Στράους, τον Καστοριάδη. Αλλά αυτό δεν τον έσωσε από τους μουλάδες. Στις 28 Απριλίου, ενώ ετοιμαζόταν να επιβιβαστεί στο αεροπλάνο για να μεταβεί στις Βρυξέλλες, συνελήφθη και κλείστηκε στη φυλακή. Οι κατηγορίες που αντιμετωπίζει είναι βαριές: κατασκοπεία και αντεθνική δράση. Ο συντηρητικός Τύπος, μάλιστα, του αποδίδει επαφές με «μοναρχικούς κύκλους του εξωτερικού και του εσωτερικού». Οι διανοούμενοι του Ιράν ανησυχούν πολύ. H Γαλλία και ο Καναδάς ανακοίνωσαν ότι παρακολουθούν από κοντά την υπόθεσή του. Αλλά αυτό δεν είναι αρκετό. H Τεχεράνη χρησιμοποιεί τον φιλόσοφο ως διαπραγματευτικό όπλο στο μπρα-ντε-φερ με την Αμερική και την Ευρώπη. H απελευθέρωσή του είναι απαραίτητη προϋπόθεση για τη συνέχιση του διαλόγου.

Mια φωτεινή ανάμνηση

Ήταν 14 ετών όταν ο πατέρας της σκοτώθηκε σε τροχαίο. Τότε κατάλαβε πόσο διάσημος ήταν. Ακριβώς γι' αυτό όμως, δεν επιτράπηκε ούτε στην ίδια ούτε στην οικογένειά της να τον θρηνήσουν.

Ο Αλμπέρ Καμύ ήταν πάντα πολύ μόνος. H Δεξιά τον θεωρούσε υπερβολικά αριστερό και η Αριστερά τον θεωρούσε αντικειμενικό σύμμαχο της Δεξιάς. Αλλά εκείνος επέμενε στις απόψεις του, σίγουρος ότι μια μέρα η Ιστορία θα τον δικαίωνε. Μιλούσε για τα γκουλάγκ, κατηγορούσε τη Σοβιετική Ένωση και τον σταλινισμό, αλλά δεν δίστασε να εγκαταλείψει την Unesco όταν εντάχθηκε σ' αυτήν η Ισπανία του Φράνκο. Το κλίμα άρχισε να αλλάζει τη δεκαετία του '80, πάνω από είκοσι χρόνια μετά τον πρόωρο θάνατό του, και η δικαίωση φάνηκε να έρχεται όταν έπεσε το Τείχος του Βερολίνου. Σήμερα, τον «διεκδικεί» ακόμη και η πατρίδα του, η Αλγερία, που τον κατηγορούσε μέχρι πρόσφατα ότι δεν υποστήριξε αρκετά το κίνημα της ανεξαρτησίας και δεν περιέλαβε αρκετούς Άραβες ήρωες στα έργα του. Το πανεπιστήμιο του Αλγερίου οργάνωσε πρόσφατα τριήμερο συνέδριο με τίτλο «Ο Αλμπέρ Καμύ και τα αλγερινά γράμματα», που κορυφώθηκε με το ανέβασμα του θεατρικού έργου «Οι Δίκαιοι».

Για τη Γαλλία, το μεγάλο γεγονός των ημερών είναι η νέα έκδοση των Απάντων του Καμύ από την Bibliotheque de la Pleiade. Την εποπτεία την έχει η κόρη του συγγραφέα, η Κατρίν Καμύ, που ήταν υπεύθυνη το 1994 και για την έκδοση του βιβλίου «Ο Πρώτος Άνθρωπος», που άφησε ατελείωτο ο πατέρας της όταν σκοτώθηκε εκείνη την 4η Ιανουαρίου του 1960. «Ο πατέρας μου είναι μια φωτεινή ανάμνηση», λέει σε συνέντευξή της στην Ελ Παΐς, «η ανάμνηση ενός ανθρώπου πολύ ζωντανού, διασκεδαστικού, αυστηρού και τρυφερού. Όταν διάβασα αυτό το βιβλίο κατάλαβα ότι ήταν μια κραυγή ελευθερίας, γιατί δεν έμοιαζε με κανένα από αυτά που είχε γράψει, ήταν πιο λυρικό και έλεγε στον αναγνώστη: ιδού ποιος είμαι. Όλα αυτά αφορούν βέβαια την αρχή, γιατί το βιβλίο που ήθελε να γράψει θα καταλάμβανε πάνω από 600 σελίδες κι αυτό που άφησε πίσω του δεν ήταν παρά το ένα τρίτο. Ήθελε να γράψει για τον πόλεμο, την αντίσταση, την αποικιοκρατία και τον πόλεμο της Αλγερίας. Αλλά αυτό που άφησε είναι ένα είδος αυτοβιογραφίας».

H Κατρίν δεν είχε ποτέ μια προσωπική σχέση με τον Σαρτρ. Ήξερε όμως ότι ρωτούσε να μάθει νέα γι' αυτήν και τη μητέρα της, είχε πει μάλιστα στον προστάτη τους, τον Ρομπέρ Γκαλιμάρ, να τον ενημερώσει αν η οικογένεια είχε προβλήματα. Ήταν γενναιόδωρος άνθρωπος ο Σαρτρ, κάποτε ήταν φίλος με τον Καμύ αλλά τους χώρισε εκείνη η στρίγγλα η ντε Μπωβουάρ, μόνο που η Κατρίν δεν θέλει να μιλήσει γι' αυτά, εκτός κι αν κλείσει το μαγνητόφωνο...

Περιθωριακοί εναντίον αναγνωρισμένων

Ο Μαξ Ερνστ υπήρξε ένας διάσημος υπερρεαλιστής. Ο Γκιγιώμ Πιζόλ ήταν γιος επιπλοποιού και πέρασε τη μισή του ζωή σε ένα ψυχιατρείο. Τι σχέση μπορεί να έχουν μεταξύ τους τα έργα των δύο αυτών ανθρώπων;

Το ερώτημα αυτό το έθεσε για πρώτη φορά στον εαυτό του ο Πικάσο, όταν οργάνωσε ένα γεύμα για τον ερασιτέχνη ζωγράφο Ανρί Ρουσώ, γνωστό και ως λε Ντουανιέ («ο τελώνης»). Σχεδόν εκατό χρόνια αργότερα, στο ίδιο ερώτημα αποπειράται να απαντήσει μια έκθεση που θα φιλοξενείται μέχρι τις 25 Ιουνίου στην γκαλερί Whitechapel του Λονδίνου. H βασική ιδέα ήταν να τοποθετηθούν δίπλα-δίπλα τα έργα περιθωριακών καλλιτεχνών (τροφίμων ψυχιατρείων, εγκληματιών, αυτοδίδακτων οραματιστών) και οι πίνακες μεγάλων Δασκάλων, ανθρώπων σαν τον Γκωγκέν, τον Ματίς και τον Πικάσο που αναζήτησαν συχνά πηγές έμπνευσης σε μακρινούς και απομονωμένους πολιτισμούς.

Όπως επισημαίνει η Ρέιτσελ Κάμπελ-Τζόνστον στους Τάιμς, το 1921 ο Ελβετός Βάλτερ Μοργκεντάλερ δημοσίευσε την κλινική μελέτη ενός ασθενούς του, του εργάτη φάρμας Άντολφ Βέλφλι, ο οποίος κλείστηκε σε άσυλο για παρενόχληση παιδιών και διακόσμησε το δωμάτιό του με έργα που είχαν σχέση με την επιθυμία του να γίνει άγιος. Ένα χρόνο αργότερα, ο Γερμανός Χανς Πρίντσχορν εξέδωσε ένα βιβλίο με τίτλο «H Τέχνη των Ψυχικά Ασθενών», όπου συνέκρινε τα έργα τροφίμων ψυχιατρείων με τα προϊόντα της καλλιτεχνικής σκηνής της εποχής. Το βιβλίο αυτό οδήγησε τον Ζαν Ντυμπυφέ, τον Αντρέ Μπρετόν και άλλους ζωγράφους να αναζητήσουν έργα όπου «η μίμηση δεν παίζει κανένα ρόλο και τα υλικά, ο ρυθμός, το στυλ δεν απορρέουν από καλλιτεχνικές συμβάσεις». H συλλογή του Ντυμπυφέ με τίτλο «Ακατέργαστη Τέχνη», που πρωτοπαρουσιάστηκε το 1949 στο Παρίσι, στεγάζεται σήμερα στη Λωζάννη.

Όταν έρχεσαι αντιμέτωπος σήμερα με αυτά τα έργα, σημειώνει η Βρετανίδα δημοσιογράφος που επισκέφθηκε την έκθεση, διακατέχεσαι από μια περίεργη αίσθηση. Μικροσκοπικοί και πυκνοί, οι πίνακες των «περιθωριακών» καλλιτεχνών έχουν μια περίεργη δύναμη. Δεν σε αφήνουν να τους απολαύσεις από απόσταση, αλλά σε καλούν να κάνεις ένα βήμα παραπάνω, να βυθιστείς στον κόσμο τους, να μεταφερθείς στην εποχή τους. Τα πρόσωπα του Πωλ Ντυχέμ σε ξαφνιάζουν και η σύγκριση με τα πρόσωπα του Πάουλ Κλέε σε αποσυντονίζει. Δίπλα στα απειλητικά πλήθη του Ντυμπυφέ εκτίθενται οι περίεργες φιγούρες της Περλ Άλκοκ, μιας γυναίκας από τις Δυτικές Ινδίες που εξακολουθεί να ζει και να εργάζεται στο Λονδίνο. Αλλά το τελικό συμπέρασμα δεν βγαίνει εύκολα. Πρώτα απ' όλα επειδή απουσιάζουν αρκετοί από τους «έξω» που αργότερα μπήκαν «μέσα», όπως ο Βαν Γκογκ ή ο Ρίτσαρντ Νταντ. Οι ίδιοι οι όροι «έξω» και «μέσα» είναι σχετικοί, αν λάβει κανείς υπόψη ότι ζούμε σε μια εποχή που όλα έχουν δοκιμαστεί, άρα όλα έχουν νομιμοποιηθεί. Τα περιθώρια για το καινούργιο έχουν στενέψει επικίνδυνα.

H Eμπρού δεν θα μετακομίσει ακόμη

Το δικαστήριο του Άμστερνταμ προφανώς είχε κέφια. Επικαλούμενο την ευρωπαϊκή Σύμβαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, που εγγυάται την οικιακή γαλήνη, διέταξε τη βουλευτή Αγιαάν Χίρσι Αλί να μετακομίσει επειδή η παρουσία της συνιστά κίνδυνο για τους γείτονες.

H Εμπρού Ουμάρ ήταν τυχερή. Οι δύο νεαροί - Μαγρεμπίνοι, σύμφωνα με την αστυνομία - που της επιτέθηκαν στις 20 Απριλίου έξω από το σπίτι της δεν τη σκότωσαν. Απλώς την κτύπησαν λιγάκι. H 36χρονη Ολλανδή δημοσιογράφος, που κατάγεται από την Τουρκία, επιμελείται εδώ και έξι μήνες στην εφημερίδα Metro τη στήλη που είχε ο σκηνοθέτης Τέο Βαν Γκογκ, ο οποίος δολοφονήθηκε στις 2 Νοεμβρίου 2004 επειδή είχε προσβάλει το ισλάμ. H επίθεση εναντίον της ήταν προφανώς μια προειδοποίηση. Αλλά εκείνη δηλώνει ότι δεν θα αλλάξει τη ζωή της. Θα εξακολουθήσει να γράφει άρθρα εναντίον του βίαιου και αδιάλλακτου ισλάμ, όταν την καλούν στην τηλεόραση θα πηγαίνει, ενώ αρνείται να ζητήσει αστυνομική προστασία. Όταν βέβαια κάποιος άγνωστος την πλησιάζει στον δρόμο αισθάνεται ένα σφίξιμο, αλλά θα το συνηθίσει.

H Εμπρού Ουμάρ μπορεί προς το παρόν να εξακολουθήσει να μένει και στο σπίτι της, αντίθετα με τη Χίρσι Αλί που έλαβε εντολή να μετακομίσει σε ένα απομονωμένο σπίτι. Όπως διηγήθηκε την περασμένη εβδομάδα στη Νέα Υόρκη η ίδια η βουλευτής, που γεννήθηκε πριν από 33 χρόνια στη Σομαλία και υπήρξε συνεργάτις του Βαν Γκογκ στην ταινία «Υποταγή», οι γείτονές της κατήγγειλαν ότι οι απειλές των τρομοκρατών εναντίον της ζωής της συνιστούν κίνδυνο και για τη δική τους καθημερινότητα - και το δικαστήριο τους δικαίωσε. Ίσως να σκέφτηκε κιόλας ότι η βουλευτής δεν χρειάζεται μόνιμη κατοικία, αφού συνεχώς ταξιδεύει. Να, αυτόν τον καιρό περιοδεύει σε όλο τον κόσμο για να προωθήσει το καινούργιο της βιβλίο, την «Εγκλωβισμένη Παρθένα», όπου υποστηρίζει ότι οι μουσουλμάνοι έχουν χάσει την ισορροπία ανάμεσα στη θρησκεία και τη λογική. «Ο διάλογος με το ισλάμ», γράφει, «θα καταστεί δυνατός μόνον όταν η Ευρώπη και οι Ηνωμένες Πολιτείες προστατεύσουν την ελευθερία της έκφρασης».

H Εμπρού Ουμάρ, πάλι, δεν έχει ψευδαισθήσεις. Κάθε διάλογος με τους φανατικούς της θρησκείας είναι αδύνατος, λέει στην Κοριέρε. «Δεν έχω κανένα πρόβλημα με τους μουσουλμάνους που βιώνουν την πίστη τους ως ιδιωτική, αυστηρά προσωπική υπόθεση. Με αυτόν τον τρόπο συμπεριφέρονται οι γονείς μου και είμαι απόλυτα σύμφωνη μαζί τους. Με όλους εκείνους, όμως, που θέλουν να επιβάλουν κανόνες πολιτικής και κοινωνικής συμπεριφοράς στηριγμένους σε θρησκευτικές διατάξεις, δεν είναι δυνατή καμιά συζήτηση». Κι αυτό δεν ισχύει μόνο για τους μουσουλμάνους, αλλά για όλους τους φονταμενταλιστές: υπάρχει για παράδειγμα στην Ολλανδία ένα χριστιανικό κόμμα που υποστηρίζει ανοιχτά τις διακρίσεις κατά των γυναικών. Πώς να κάνεις διάλογο με τους φανατικούς και τους ηλίθιους;

H μεγάλη μπλόφα

H ιρανική κρίση μοιάζει με μια παρτίδα πόκερ. Όλοι οι παίκτες μπλοφάρουν. Όταν ο ένας ανεβάζει το ποντάρισμά του, ο άλλος πλειοδοτεί. Κανείς δεν μοιάζει διατεθειμένος να πάει πάσο. Κανείς δεν μπορεί να προβλέψει το αποτέλεσμα. Πολύ περισσότερο που οι παίκτες δεν αποφασίζουν αυτόνομα, κάποιοι τους καθοδηγούν, κάποιοι τους επηρεάζουν. Όλα θα εξαρτηθούν έτσι από το ποιος θα επιδείξει μεγαλύτερη ψυχραιμία. Κι από το αν θα έχουν τον τελικό λόγο οι μετριοπαθείς ή οι εξτρεμιστές.

Τα στρατόπεδα στην Αμερική και την Ευρώπη λίγο-πολύ τα ξέρουμε. Πολύ λιγότερα ξέρουμε για την κατάσταση στο Ιράν. Ο Πέπε Εσκομπάρ, αναλυτής της εφημερίδας «Asia Times», διακρίνει τουλάχιστον τέσσερις ομάδες στη σύνθετη πολιτική σκηνή της χώρας αυτής (σ'ένα κείμενο που είχε επισημάνει πρόσφατα το ΙΣΤΟΛΟΓΙΟΝ). H πρώτη αποτελείται από τους hojjatieh (μια ημιπαράνομη, εξτρεμιστική, αντισουνιτική οργάνωση) και την ιρανική Χεζμπολάχ, που υποστηρίζει τόσο τη λιβανική Χεζμπολάχ όσο και τον αραβικό εθνικισμό του Μουκτάντα αλ-Σαντρ στο Ιράκ. Πρόκειται για ανθρώπους συντηρητικούς στα θρησκευτικά θέματα και σοσιαλιστές στα οικονομικά. Και αρχηγός τους δεν είναι άλλος από τον πρόεδρο Αχμαντινεζάντ.

H δεύτερη ομάδα αποτελείται από κληρικούς των επαρχιών, εκπρόσωπος των οποίων είναι ο ίδιος ο θρησκευτικός ηγέτης της χώρας, ο Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ. Είναι συντηρητικοί, ακόμη πιο πατριώτες από τους προηγούμενους και ελέγχουν σήμερα το Κοινοβούλιο. Δεν θέλουν τον Αχμαντινεζάντ - ορισμένοι μάλιστα συγκρίνουν τη σημερινή κυβέρνηση με τη Συμμορία των Τεσσάρων στην Κίνα λίγο πριν από τον θάνατο του Μάο, το 1976. Δεν θέλουν ούτε τους Πασνταράν, τους φρουρούς της επανάστασης, για τους οποίους ο απόλυτος εχθρός είναι το Ισραήλ. Από την άποψη αυτή, είναι «αντικειμενικοί» σύμμαχοι των Ηνωμένων Πολιτειών!

H τρίτη ομάδα αποτελείται από τους αριστερούς, ανθρώπους που ψήφισαν και υποστήριξαν τον Μοχάμεντ Χαταμί στο όνομα του «διαλόγου των πολιτισμών». Και η τέταρτη, και πιο απρόβλεπτη, ομάδα είναι του Χασεμί Ραφσανζανί. Ο πρώην πρόεδρος επιδιώκει δύο πράγματα: την αποκατάσταση της εθνικής και περιφερειακής ισχύος του Ιράν και τη συμφιλίωσή του με τη Δύση. Γνωρίζει ότι οι νέοι των μεγάλων πόλεων διακρίνονται από όλο και ισχυρότερα αντι-ισλαμικά αισθήματα. Θέλει να σώσει την ισλαμική επανάσταση. Αντίθετα όμως με τον Αχμαντινεζάντ, δεν θέλει να επιβάλει μια δικτατορία.

H ιδανική λύση αυτής της πυρηνικής κρίσης, συμπεραίνει ο αναλυτής των «Asia Times», θα ήταν μια «φιλελεύθερη» συμμαχία ανάμεσα στον αιώνιο πραγματιστή Ραφσανζανί - τον μόνο που μπορεί να ελέγξει τους Πασνταράν - και την ημικοσμική Αριστερά, που εξακολουθεί να θεωρεί τον Χαταμί ως το μικρότερο κακό. H συμμαχία αυτή δεν αποτελεί βέβαια τον Παράδεισο. Θα μπορούσε όμως να αποτρέψει τον πόλεμο, αποδεχόμενη για παράδειγμα την πρόταση των Ρώσων για εμπλουτισμό ιρανικού ουρανίου στο έδαφός τους.

Πιο χρήσιμος ζωντανός, παρά νεκρός

Σοφή επιλογή έκαναν οι Αμερικανοί ένορκοι, αποφασίζοντας να μην επιβάλουν την ποινή του θανάτου στον Ζακαρίας Μουσάουι. Ίσως να διδάχθηκαν και από την υπόθεση Κόζο Οκαμότο.

Στις 30 Μαΐου του 1972, τρία μέλη του Ιαπωνικού Κόκκινου Στρατού επιτέθηκαν με αυτόματα όπλα στην αίθουσα του αεροδρομίου του Τελ Αβίβ, σκοτώνοντας 26 άτομα (στην πλειοψηφία τους χριστιανούς από το Πουέρτο Ρίκο) και τραυματίζοντας εκατό. Την ευθύνη της επίθεσης ανέλαβε το Λαϊκό Μέτωπο για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης (FPLP), αλλά η οργάνωση ανήκε στον Κόκκινο Στρατό. Ύστερα από απόφαση της οργάνωσης, με την οποία είχαν συμφωνήσει οι δράστες, οι τελευταίοι θα έστρεφαν τα όπλα τους εναντίον τους μετά την ολοκλήρωση της αποστολής τους. Τα πράγματα δεν πήγαν όμως όπως τα ήθελαν. Οι δύο από τους τρεις Ιάπωνες συντρόφους σκοτώθηκαν κατά την ανταλλαγή πυροβολισμών και ο τρίτος, ο 22χρονος Κόζο Οκαμότο, συνελήφθη.

H ανάκρισή του από τη στρατιωτική αστυνομία του Ισραήλ κράτησε ημέρες. Οι μέθοδοι που χρησιμοποιήθηκαν δεν έγιναν γνωστές, ή τουλάχιστον δεν γράφει γι'αυτές ο Μικαέλ Πραζάν στο βιβλίο του «Μαζί με τους φανατικούς: η ιστορία του Ιαπωνικού Κόκκινου Στρατού» (εκδ. Seuil, 2002). Σε κάποια φάση, πάντως, ο Οκαμότο έκανε στον στρατηγό Ρεχαβάμ Ζεεβί, που ήταν υπεύθυνος των ανακρίσεων, μια δελεαστική πρόταση. Θα ομολογούσε τα πάντα αν ο στρατηγός τού έδινε το όπλο του προκειμένου να κάνει αυτό που δεν είχε κάνει νωρίτερα: να αυτοκτονήσει. Ο Ζεεβί δέχθηκε, προκαλώντας θύελλα στη χώρα του. Αλλά ο Οκαμότο δεν μπόρεσε ούτε αυτή τη φορά να δώσει τέλος στη ζωή του, αφού το όπλο ήταν άδειο. Αρκετά χρόνια αργότερα, στις 16 Οκτωβρίου 2001, το FPLP θα χρησιμοποιούσε ένα γεμάτο όπλο για να εκδικηθεί τον Ζεεβί.

Στη διάρκεια της δίκης του, ο νεαρός Ιάπωνας δεν σταμάτησε να ζητά την ποινή του θανάτου (όπως έκανε και ο Μουσάουι). Κάθε φορά που έπαιρνε τον λόγο προειδοποιούσε ότι η οργάνωσή του ετοίμαζε κι άλλες επιθέσεις για τις οποίες πανηγύριζε προκαταβολικά. Από τις δηλώσεις του δεν έλειπαν και οι ποιητικές αναφορές. «Πιστεύω ότι οι άνθρωποι που σκοτώσαμε έγιναν αστέρια στον ουρανό», είπε μια μέρα. «H επανάσταση θα συνεχιστεί και θα υπάρξουν πολλά ακόμη αστέρια». Αλλά ο Οκαμότο απέτυχε για τρίτη φορά να γίνει μάρτυρας. H επιμονή του να καταδικαστεί στην εσχάτη των ποινών εξόργισε τόσο πολύ τους Ισραηλινούς δικαστές, ώστε αποφάσισαν να τον καταδικάσουν σε ισόβια. Το 1985, ύστερα από διαπραγματεύσεις με την ΟΑΠ, η Ιερουσαλήμ τον αντάλλαξε με Ισραηλινούς αιχμαλώτους.

Ο Οκαμότο αποδείχθηκε έτσι πιο χρήσιμος ζωντανός, παρά νεκρός. Οι Αμερικανοί ένορκοι ίσως να σκέφτηκαν ότι το ίδιο ισχύει και με τον Μουσάουι. Οι καιροί είναι δύσκολοι, ένας τρομοκράτης αυτού του ύψους μπορεί πάντα να αποβεί χρήσιμος. Έστω κι αν, αντίθετα με τον Ιάπωνα, ο Γάλλος είναι «άκαπνος».

Yπήρχε πάντα ποίηση στη μουσική

Υπάρχουν πολλοί τρόποι να αξιολογήσεις έναν άνθρωπο που επισκέπτεσαι για πρώτη φορά. Ένα από τα ασφαλέστερα (ή πιο παραπλανητικά) κριτήρια είναι το μέγεθος της βιβλιοθήκης του - αν υποθέσουμε βέβαια ότι έχει βιβλιοθήκη.

Σε συνέντευξη που παραχώρησε πρόσφατα στην εφημερίδα της Αργεντινής Λα Νασιόν, ο Φίλιπ Ροθ βεβαίωσε ότι στις Ηνωμένες Πολιτείες δεν υπάρχουν σήμερα περισσότεροι από 25.000 «καλοί» αναγνώστες. Και στη συνέχεια έκανε μια πρόβλεψη: «Σε μερικά χρόνια, οι καλοί αναγνώστες θα είναι τόσο λίγοι που θα μοιάζουν με μια αίρεση. Θα αναφερόμαστε, για παράδειγμα, στους 150 Αμερικανούς πολίτες που διαβάζουν την Άννα Καρένινα».

Οι εκτιμήσεις του μεγάλου Αμερικανού συγγραφέα μπορεί να εισπραχθούν με διάφορους τρόπους. Μπορούμε να υποθέσουμε ότι αφορούν αποκλειστικά τη χώρα του, μια χώρα που διαθέτει εκατομμύρια δολάρια για εξοπλισμούς, αλλά που έξι στους δέκα νέους της δεν μπορούν να τοποθετήσουν το Ιράκ στον παγκόσμιο άτλαντα. H εικόνα αυτή είναι ήδη καταθλιπτική: δεδομένου ότι ο πληθυσμός των Ηνωμένων Πολιτειών φτάνει τα 290 εκατομμύρια, προκύπτει ότι αντιστοιχεί ένας καλός αναγνώστης σε 11.600 πολίτες, ενώ σε λίγα χρόνια θα πρέπει να ψάχνουμε ανάμεσα σε δύο εκατομμύρια Αμερικανούς για να βρούμε τον έναν που διαβάζει την Άννα Καρένινα! Ποια μπορεί να περιμένει κανείς ότι θα είναι η συμβολή αυτής της χώρας στην παγκόσμια ανάπτυξη και ευημερία;

Υπάρχει μια πιο δυσάρεστη εκδοχή: ότι οι υπολογισμοί του Ροθ δεν αφορούν μόνο την υπερδύναμη, αλλά λίγο-πολύ όλες τις ανεπτυγμένες χώρες (στον υπόλοιπο κόσμο η κατάσταση είναι ακόμη χειρότερη). Ότι δηλαδή στην Ελλάδα των δέκα εκατομμυρίων οι καλοί αναγνώστες δεν υπερβαίνουν τους 900 (!), ενώ σε λίγα χρόνια οι άνθρωποι που θα γνωρίζουν τον Τολστόι και το έργο του θα μετριούνται στα δάκτυλα του ενός χεριού. Χιλιάδες άνθρωποι θα διαβάζουν βέβαια Χάρυ Πότερ και Κώδικα Ντα Βίντσι (αν δεν τους έχει αφορίσει στο μεταξύ ο Αρχιεπίσκοπος). Αποτελεί όμως αυτό πραγματικά παρηγοριά;

Ίσως πάλι τα πράγματα να μην είναι τόσο άσχημα. Ίσως ο Ροθ να γέρασε και να μην μπορεί να παρακολουθήσει τις αλλαγές της εποχής. Ίσως να μη χρειαζόμαστε πια τόσο τα βιβλία γιατί φτάνουν σε μας με διαφορετική μορφή, μεταλλαγμένη. Όπως επισημαίνει ο Ισπανός σκηνοθέτης Μανουέλ Ουέργκα στην Ελ Παΐς, η ψηφιακή εποχή μάς έμπασε στο ιλιγγιώδες πεδίο του Διαδικτύου, που αποτελεί από μόνο του μια τεράστια πηγή ενημέρωσης και γνώσης. Αυτό με τη σειρά του μας φέρνει σε επαφή με τα e-mail, τα chats, τα fora και τα blogs. Στο κάτω-κάτω, ακόμα και η ποίηση δεν εξαντλούνταν ποτέ στους στίχους. Υπήρχε πάντα ποίηση στη μουσική, στα τραγούδια, στις εικόνες, στα γκράφιτι, ακόμα και στα SMS. Ας μη χάνουμε λοιπόν το θάρρος μας. Ίσως να μη διαβάζουμε λιγότερο, αλλά να διαβάζουμε αλλιώς, ακριβώς επειδή ζούμε αλλιώς.

Tσάβες εναντίον Xόλιγουντ

Ο Ούγκο Τσάβες δεν «κτυπά» την υπερδύναμη μόνο με όπλο την ενέργεια. Δεν αρκείται στη συγκρότηση πολιτικο-εμπορικών περιφερειακών συμμαχιών κατά του νεοφιλελευθερισμού. Τώρα τα βάζει και με το Χόλιγουντ.

H Βενεζουέλα είναι μια διχασμένη χώρα. Οι μισοί (εντάξει, πάνω από τους μισούς) είναι με τον άνθρωπο που θέλει να γίνει ο νέος Μπολίβαρ της Λατινικής Αμερικής και οι υπόλοιποι φοβούνται ότι η χώρα τους θα γίνει Κούβα. Τα μέτρα που λαμβάνει ο πρόεδρος Τσάβες συναντούν συνήθως αρκετές αντιδράσεις. Όταν όμως στα τέλη του περασμένου χρόνου κατατέθηκε στο κοινοβούλιο πρόταση νόμου που ορίζει ότι το 20% των ταινιών που προβάλλονται στη χώρα πρέπει να είναι εγχώριες (ή, έστω, μη βορειοαμερικανικές) παραγωγές, όλα τα κόμματα την ψήφισαν με ενθουσιασμό. «H πολιτική τάξη της χώρας βαρέθηκε τα καλλιστεία και τις telenovelas», λέει ο Φιλίπ Τολεντάνο, ένας Γάλλος παραγωγός που έχει εγκατασταθεί στη χώρα εδώ και 30 χρόνια. «Μελετήσαμε τις εμπειρίες της Βραζιλίας, της Ισπανίας, της Γαλλίας και της Κολομβίας. Ο νόμος που ψηφίστηκε είναι ο καλύτερος σε όλη τη Λατινική Αμερική».

Δεν είναι η πρώτη φορά που γίνεται προσπάθεια να αντιμετωπιστεί ο αμερικανικός «πολιτιστικός ιμπεριαλισμός» (το 98% των ταινιών που προβάλλονται στις 350 αίθουσες της Βενεζουέλας είναι αμερικανικές παραγωγές). Το 1993 είχε κατατεθεί μια άλλη πρόταση νόμου που προέβλεπε την ίδρυση ενός αυτόνομου Εθνικού Κέντρου Κινηματογράφου. Την παραμονή της ψηφοφορίας όμως, γράφει η απεσταλμένη της Φιγκαρό, εκπρόσωπος της Motion Pictures Association για τη Λατινική Αμερική έφτασε στο Καράκας και κάλεσε τους διανομείς στο ξενοδοχείο του. Την επομένη, το κοινοβούλιο αποφάσισε να βάλει την πρόταση στο συρτάρι. Τότε βέβαια δεν κατείχε την εξουσία ένας Τσάβες. Και στο υπουργείο Πολιτισμού δεν βρισκόταν ένας λάτρης του κινηματογράφου όπως είναι ο Φρανσίσκο Σέτο. Τον περασμένο Νοέμβριο, οργανώθηκε στο Καράκας το πρώτο διεθνές φεστιβάλ κινηματογράφου, για να ακολουθήσει το πρώτο φεστιβάλ ντοκιμαντέρ και το φεστιβάλ αφρικανικού κινηματογράφου. Μια σειρά φόρων θα βοηθήσει να δημιουργηθεί ένα ταμείο για την ενίσχυση του κινηματογράφου, ενώ θα υπάρξουν φορολογικά κίνητρα για όσες επιχειρήσεις επενδύσουν σε αυτόν τον τομέα.

Προκειμένου να δημιουργηθεί ένα κοινό γι' αυτόν τον νέο κινηματογράφο, θα ξεκινήσει μια εκστρατεία στα σχολεία. Το μεγάλο πρόβλημα, βέβαια, λέγεται ελευθερία της έκφρασης. H κινηματογραφική βιομηχανία της Βενεζουέλας ελέγχεται από τους ανθρώπους του Τσάβες και όσοι έχουν τολμήσει να εκφράσουν μια διαφορετική άποψη - όπως ο ηθοποιός Ορλάντο Ουρντανέτα - αναγκάστηκαν να πάρουν τον δρόμο της εξορίας. Προς το παρόν, λοιπόν, οι ταινίες που θα γυριστούν θα περιστρέφονται είτε γύρω από ήρωες της ιστορίας είτε γύρω από καθημερινά προβλήματα, όπως είναι η εγκληματικότητα: η μεγάλη επιτυχία τού 2005 λεγόταν «Secuestro express» και αφορούσε μια απαγωγή που συγκλόνισε ολόκληρη τη χώρα...

H μεταμόρφωση του Kαΐρου

«Οι ισλαμιστές με κατηγορούν ότι παρουσιάζω με θετικό τρόπο τους ομοφυλόφιλους και οι μαρξιστές ότι κάνω το ίδιο με τους φανατικούς. H Αίγυπτος που γνώρισα όταν ήμουν παιδί ήταν πιο ανοιχτή και ανεκτική. Ύστερα ήλθε η καταστροφή». Αλάα Ελ Ασουάνι

Το διαμέρισμα του Αιγύπτιου συγγραφέα δεν μυρίζει καυσαέριο, φαγητό και ούρα γάτας, όπως το υπόλοιπο Κάιρο, αλλά απολυμαντικό. Διόλου περίεργο, αφού η κύρια δουλειά τού Αλάα Ελ Ασουάνι είναι οδοντίατρος. Μιλάει πολύ στους πελάτες του για να τους κάνει να χαλαρώνουν, τους ζητά όμως να μιλούν κι αυτοί, στα διαλείμματα των καθαρισμών και των σφραγισμάτων ακούει τις κωμωδίες και τα δράματα της καθημερινότητάς τους. Κάπως έτσι γράφτηκε το «Μέγαρο Γιακουμπιάν», ένα βιβλίο που κατάφερε να ξεγλιστρήσει από τους λογοκριτές και να κυκλοφορήσει το 2002. Οι περιπέτειες των ενοίκων αυτού του μεγάρου, που κτίστηκε τη δεκαετία του '30 από τον ομώνυμο εκατομμυριούχο για να στεγάσει την αφρόκρεμα του Καΐρου, συνθέτουν μια μικρογραφία της σύγχρονης αιγυπτιακής κοινωνίας. Ο Ζακί Μπέης, ένας από τους τελευταίους αριστοκράτες, προσπαθεί απελπισμένα να γευτεί τον έρωτα χάρις σε κλύσματα που του κάνει ένας κόπτης νοσοκόμος. Ο γιος του θυρωρού, ο Τάχα, ονειρεύεται να γίνει αστυνομικός, η φίλη του η Μπουσαΐνα ανακαλύπτει ότι ο ευκολότερος τρόπος για να πάει μπροστά είναι να εκμεταλλευτεί τα προσωπικά της θέλγητρα, ενώ ο επιχειρηματίας Χαγκ Αζάμ, αφού πλούτισε από το εμπόριο ρούχων για καλυμμένες γυναίκες, προσπαθεί τώρα να αγοράσει μία έδρα στο κοινοβούλιο.

Σεξ, διαφθορά, θρησκεία: αυτό είναι το τρίπτυχο που χαρακτηρίζει τη σημερινή Αίγυπτο. «Παλιά, μπορούσαμε να κάνουμε ό,τι θέλουμε, να πίνουμε ή να πηγαίνουμε στο τζαμί, να έχουμε φίλες χωρίς να είμαστε παντρεμένοι», λέει ο συγγραφέας σε συνέντευξή του στη Λιμπερασιόν, με αφορμή τη μετάφραση του βιβλίου του στα γαλλικά (L' Immeuble Yacoubian, εκδ. Actes Sud). H καταστροφή ήλθε με την πετρελαϊκή κρίση, το 1973, όταν εκατομμύρια αναλφάβητοι και φτωχοί Αιγύπτιοι έφυγαν για την πνιγμένη στα πετροδολάρια Σαουδική Αραβία. Από εκεί γύρισαν πλούσιοι, αλλά μπολιασμένοι με τα δόγματα του φανατικού Ισλάμ. «Το καθεστώς ενθάρρυνε αυτή την εξέλιξη, γιατί ήταν προς το συμφέρον του. Το αντικείμενο της συζήτησης δεν ήταν πια η δημοκρατία, αλλά η κάλυψη του σώματος των γυναικών, η απαγόρευση της οδήγησης, η απαγόρευση της μπίρας».

Σε αυτήν την Αίγυπτο, όπου ο Μουμπάρακ συνεχίζει την καταστολή και οι ισλαμιστές τις τρομοκρατικές τους επιθέσεις, το βιβλίο του Ελ Ασουάνι κάνει αλλεπάλληλες εκδόσεις. Σε αυτήν τη Μέση Ανατολή, που συγκλονίζεται από τη βία στο Ιράκ και την ένταση στο Ιράν, το «Μέγαρο Γιακουμπιάν» έχει πουλήσει πάνω από 100.000 αντίτυπα. Με βάση το βιβλίο γυρίστηκε και μια ταινία, που απέσπασε θετικά σχόλια στο Φεστιβάλ του Βερολίνου και σε λίγες ημέρες θα αρχίσει να προβάλεται στους κινηματογράφους της Αιγύπτου. Ο συγγραφέας χαμογελάει αμήχανα, η συνέντευξη πρέπει να τελειώσει, ο επόμενος πελάτης του έχει ήδη φθάσει.